The Mendele Review: Yiddish Literature and Language
(A Companion to MENDELE)
---------------------------------------------------------
Contents of Vol. 10.012 [Sequential No. 177]
Date:
1) This issue
of TMR (ed).
2) "Hayntike yunge layt" by Dovid Pinski [Yiddish text prepared by
Itsik Goldenberg]
3) Cairo Yiddish Theater postcard (ed.)
4) Artists Portray Yiddish Authors, Series 5: Dovid Tushinski's Portrait of
Moyshe Knapheys (David Mazower)
5) Illustrated Books Received : Shmuel
Liberzon's Kasrilevke Drawings (ed.)
6) Isyu Sharf [Isiu Schaerf]: Graphic Interpretations of Yiddish Idioms (ed.)
Click here to
enter: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/tmr10/tmr10012.htm
1)----------------------------------------------------------
Date:
From: ed.
Subject: This issue of TMR.
* The
beginner's melamed, Grunm, ponders the radicalism of a former favorite pupil
and considers, too, his chosen bride. *
In Mendele [Vol.1,
no. 139 (19 January 1992)] I wrote at length of Yiddish theater in Cairo,
Egypt, citing my fuller article on the subject in Bulletin of the Israel
Academic Center in Cairo (No. 15, 1992). I have just received from David
Mazower a facsimile of a postcard issued by a Cairo Yiddish theater group in
1909, which adds a piece of new knowledge and generally corroborates my earlier
findings. In my earlier article I pointed out that the 1909 activity was not
yet that of a permanent and stable theater group, such a group having been
formed three years later under the name "The Jewish Literary and
2)----------------------------------------------------------
Date:
From: Itsik
Goldenberg
Subject: "Hayntike yunge layt" by Dovid
Pinski
דוד פּינסקי
הײַנטיקע יונגע לײַט
איך זאָג אײַך, װאָס אײַערע הײַנטיקע יונגע לײַט זײַנען...
אַ גרױל! שקצים, סנעקעס [שנעקעס], און שמועסן זיך
אײַן, אַז זײ װעלן ראַטעװען די װעלט. זײ װעלן ראַטעװען די װעלט! הע הע הע... מען
איז מער נישט זײער אױסגעלאַסן געװאָרן, אַראָפּגעװאָרפֿן פֿון זיך דאָס יאָך, אין
גאַנצן אױסגעטאָן זיך, נישט דאָ אױף זײ קײן מורא נישט פֿאַר גאָט און נישט פֿאַר
לײַטן, איז גלאַט – הפֿקר אַ װעלט!...
אָט איך בין דאָך סך הכּל אַ דרדקי מלמד און זײ זײַנען דאָך
די געשטודירטע, די אױפֿגעשפּיצטע, דאָך פֿאַרשטײ איך אַ זאַך אין תּוכן אַרײַן
טױזנט מאָל בעסער פֿאַר זײ. אדרבה, לאָמיר באַקלערן׃ װאָס? װאָס? װאָס װילן זײ? כ'מע [?]!...
זײ װילן ראַטעװען די װעלט, קײן אָרעמע לײַט זאָלן נישט
זײַן. איז װאָס האָבן זײ אױסגעקלערט -
„כּיס אחד יהיה לכלנו“! מען זאָל אָפּנעמען בײַ אַלע גבֿירים דאָס געלט און צעטײלן
איבער דער גאַנצער װעלט... סאַר אַ גאונים דאָס זײַנען! איר הערט נאָר דעם
אײַנפֿאַל. איך װעל קומען – איך כאַפּ אײַך אָן, למשל, צו ראָטשילדן און זאָגן׃
„אדוני, רב ראָטשילד, מײַן האַר, רב ראָטשילד, איך װיל איר זאָלט אונדז אַװעקגעבן
אײַער געלט.“ איז װאָס, דהײַנו, װעט ער מיר דערױף זאָגן? אַז ער זאָל אַפֿילו װעלן
מיט מיר רעדן, װעט ער דאָך די ערשטע קשיה פֿרעגן׃ „סטײַטש. װאָס פֿאַר אַ מחותּן
ביסט דו דאָס מיט מײַן געלט? דו האָסט עפּעס בײַ מיר אַ סך אײַנגעלײגט? האָסט מיר
עפּעס אַ סך געהאָלפֿן צונױפֿצוקלײַבן מײַן עשירות?“ איז װאָס, אײן ערך, קאָן איך
אים דערױף ענטפֿערן? גאָר נישט מיט גאָר נישט. גאָט האָט אַזױ געװאָלט, ער זאָל
זײַן ראָטשילד און איך זאָל זײַן גרונם מענדל דער מלמד און פֿאַרשװאַרצט װערן נאָך
מײַנע יאָרן און טעג. גײ פֿרעג בײַ גאָט
קשיות, פֿאַר װאָס האָט ער אַזױ געװאָלט! נאָר דאָס איז דאָך די מעשׂה, אַז די
חבֿרה גלױבט גאָר נישט אין גאָט, בײַ זײ טוט זיך דאָך אַלץ אַזױ, אָן גאָט, טבֿע- סמעבֿע [טבֿע-שמעבֿע], און איך װײס װאָס – יסכר
פּי רשעים – פֿאַרשטאָפּט זאָל זײ װערן זײערע מײַלער! – װאָס זײ קלערן דאָרטן אױס.
און אַז עס איז נישט דאָ קײן גאָט, איז נישט דאָ קײן „אימתא דמלכותא“, האָט מען
פֿאַר דעם קײזער אױך קײן מורא נישט, איז יענמאָלט מאָג דאָך טון יעדער, װאָס ער
װיל, איז יענמאָלט „זשיד, פּאָדאַװאי גראָשי!“ כּיס אחד לכלנו, אַ טײלעניש אױף זײ!
טפֿו!...
נאָר איך טענה דאָך שטענדיק מײַן טענה׃ דער מענטש, װאָס
שטײט צו צו דער חבֿרה, איז נישט װערט מער, װאָס די ערד טראָגט אים. ער גײט נאָר
גלײַך אַרױס מכּלל מענטש, פֿאַרלירט אַלע זײַנע חושים, באַקומט אַ שטײנערן האַרץ,
װערט אַז די מידה פֿון רחמנות – און אױס!
אָט נעמט כאָטש חייִם אַנצעלס בן יחיד, משה'לען. װאָס װײסט
איר פֿון דעם בחורל? ער איז דאָך געװעזן מײַנער אַ תּלמיד. אַזאַ זײַדן קינד,
אַזאַ „אבֿן טובֿ“ האָב איך גאָר אױף מײַן לעבן נישט געזען. און װאָס? זיצט ער יעצט
בחדרי חדרים און אַ סבֿרא, אַז ער װעט אַװעק אין דעם װײַטן װעג, אין כּף הקלע, אין
סינביר [סיביר], אױב מען װעט אים נאָר אַ פֿריער נישט אַראָפּדרײען דעם קאָפּ, אַז
אַ האָן װעט אפֿילו נישט קרײען, האָט זיך אומגליקלעך געמאַכט, האָט אומגליקלעך
געמאַכט זײַנע עלטערן, פֿאַרביטערט און פֿאַרקירצט זײ די יאָרן און פֿרעג װער?
װאָס? װען? גאָר נישט! און ער האָט דאָך אַ פֿריער געװוּסט, אַז ער װעט האָבן אַ
מיאוסן אָפּשניט און װעט מקצר זײַן די עלטערן די יאָרן. נאָר װי מען שטײט צו צו
דער חבֿרה, איז אױס טאַטע- מאַמע, איז אױס רחמנות, איז אַלץ אױס, אױס,
אױס!...
נאָר קײנער, זאָג איך אײַך, פֿאַרדריסט מיך נישט אַזױ, װי
דער משה'ל. איך זאָג אײַך, עס רײַסט מיר אױף אים אױס אַ שטיק האַרץ. נאָר אַ צײַט
פֿאַר זײַן תּפֿיסה, האָב איך אים געשריען׃ „משה'ל, משה'ל, ביזט עפּעס, זײ!“ ער
האָט געלאַכט. – „לאַכסט, לאַכסט,“ זאָג איך אים, „װעסט אָבער דערמאָנען מײַנע
װערטער, הלואי זאָל איך ליגן זאָגן.“ ער האָט מיך אַרומגענומען אַרום רוקן... אַ
שײגעץ, זאָג איך אײַך, אַ גאָלדן קינד. עס קלאָגט אין מיר מײַן האַרץ אױף אים,
בנאמנות. אָט אַזױ האָט ער מיך אַרומגענומען און פֿרעגט׃ ”װאָס פֿאַר אַ בײז זעט
איר אין מיר, רבינקע?“ פֿאַרשטײט איר, ער פֿרעגט נאָך, װאָס פֿאַר אַ בײז זע איך
אין אים. – ”װאָס פֿאַר אַ בײז זאָל איך אין דיר זען?“ פֿרעג איך. „דאַרפֿסט דען
גנבֿנען בײגל פֿון מאַרק? דאַרפֿסט עפּעס װאָס? נאָר גלאַט גײסט נישט בדרך הישר,
גײסט נישט אין אַ גלײַכן װעג. טוסט נישט דאָס... טוסט נישט דאָס, משה'ל! מילא,
זאָג איך אים, ביזט נישט פֿרום, גאָלסט דיך, דאַװנסט נישט, װײסט נישט פֿון שבת,
ביזט דו טאַקע דערפֿאַר אַ גרױסער שײגעץ, דאָס איז אַ באַזונדער זאַך, זאָג איך אים.
נאָר ביזט דאָך דער געשטודירטער און זאָגסט, אַז דו ביסט קליגער פֿאַר דער גאַנצער
װעלט און פֿאַר אַלע אונדזערע חכמים, זכרונם לבֿרכה. אי, נאָך דײַן פּגירה אפֿילו
װעסט דו דאָס אױך נישט זײַן! נאָר גאָר נישט... אָבער פֿרעג איך דיך, װאָס דאַרסט
דו די אַנדערע קאַליע מאַכן? נעמסט אַרום זיך אַרום שקצים, פּאַסקודניקעס,
אָפּגעריסענע הינט, איך װײס, שטיקלעך אַרבעטערלעך און לערנסט זײ װי עובֿר זײַן אױף
אַ דין, װי „פּורץ גדר“ זײַן!... גלאַט, װאָס איז עס פֿאַר אַ שטאָט, פֿירסט זיך
מיט אַזעלכע איך װײס נישט װאָס. פּאַסט עס דען פֿאַר דיר? פֿע חלשות!“
דאַכט זיך, האָב איך גערעדט קלאָרע װערטער, איז פֿאַראַן
דאָ צו לאַכן? און ער האָט געלאַכט! איך האָב שױן אָנגעהױבן װערן אין כּעס. „װאָס?
װאָס לאַכסט דו?“
„איר זײַט אַ װױל ייִדל, רבי!“ זאָגט ער מיר.
איך דאַרף דאָ האָבן זײַן הסכמה, צו בין איך אַ װױל ייִדל
אָדער נישט אַ װױל ייִדל. „דו פֿאַרשלאָג מיר נישט האַָקוס-פּאַָקוס,“ זאָג איך
אים. „רעד דבֿרים- כּהיותן, רײנע, קלאָרע דבורים. װאָס? װאָס לאַכסט דו,
װאָס?“
„רבי,“ זאָגט ער, „אײַך װילט זיך טאַקע װיסן מײַן תּורה?“
זאָגט ער.
„אדרבה,“ זאָג איך אים, ”איך װיל טאַקע הערן. נאָר שרעק דיך
נישט,“ זאָג איך אים, ”מיך װעסט דו נישט קאַליע מאַכן, פֿון װעג נישט
אַראָפּפֿירן. אַזױ לאַנג װאָס, װי לאַנג דײַנע תּורות װעלן צו מיר נישט
צושטײן.“
„מײַן תּורה איז,“ לאַכט ער, „האָב ליב דעם אַנדערן װי זיך
אַלײן.“
איר פֿאַרשטײט עפּעס? זײַן תּורה איז עס! „שײגעץ!“ זאָג איך
מיט חזק. „ואהבֿת לרעך כּמוך – דאָך אַ בפֿירושער פּסוק! דײַן תּורה איז
דאָס?“
„זי איז יענעמס,“ ענטפֿערט ער מיר, „װער עס האַלט פֿון איר
און לערנט זי דאָס אַנדערן.”
ענטפֿערן, נישט-קשה, האָט ער געקאָנט, דער קאָפּ האָט אים
נישט אָפּגעדאַרט. נאָר פֿאַרשטײט איר אַ דרך? זיצט מען דאָס מיט אַ חבֿרה
לײדאַקעס און מען לערנט מיט זײ „ ואהבֿת לרעך כּמוך”! קײן בעסערע תּלמידים האָט ער
שױן נישט געפֿונען.
„ביזט דאָך גלאַט אַ נאַר,“ זאָג איך אים, „אױף דיר װאָלט
איך עס ניט געגלױבט.“
נאָר מילא, װאָס זאָל איך דאָ אַ סך מאריך זײַן – ער איז
דאָך דער קלוגער און איך בין דער נאַר, האָט ער מיך װידער אױסגעלאַכט. איך רעד
דאָך קרום!
און ער האָט געמײנט, אַז איך בין דאָס דער „פּתי יאמין לכל
דבֿר“ און גלױב אים שױן, אַז ער לערנט מיט זײַנע װײַסע חבֿרהניקעס „ ואהבֿת לרעך
כּמוך.“ װי מײנט איר, ער װעט מיך טאַקע באַלד אײַנשמועסן, אַז פֿאַר „ואהבֿת לרעך
כּמוך” װעט מען עמיצן אַרײַנזעצן און אין סינביר
[סיביר] אַװאַקשיקן! נאָר איך װעל מיך שטעלן מיט אים קריגן? ער זאָגט מיר „ ואהבֿת
לרעך כּמוך,“ זאָל זײַן „ ואהבֿת לרעך כּמוך.“ און אין דער אמתן האָט זיך
אַרױסגעװיזן, אַז ער האָט אונטערגערעדט די אַרבעטער פֿון סימקינס
[שימקינס?] פֿאַבריק, זײ זאָלן אױפֿהערן צו אַרבעטן און בעטן מער געלט און װער
װײסט, צו װאָס ער האָט זײ דאָרטן צוגערעדט. און דערפֿאַר פֿױלט ער יעצט אין
אָסטראָג!...
אײן אַנדערש מאָל האָט ער אױסגעטראַכט גאָר אַ נײַע מאָדנע
תּורה: „אַרבעט, װעסט דו עסן!“ איך האָב אים פּשוט אָנגעקוקט, װי אַ משוגענעם. איך
רעד שױן נישט פֿון דען, אַז גאָט האָט באַשאַפֿן דעם מענטשן נישט צוליב דעם, ער
זאָל אַרבעטן און עסן, נאָר צוליב דער תּורה – װעגן גאָט איז דאָך נישט דאָ מיט
אים װאָס צו רעדן, גאָט איז דאָך נאָר אױף דער װעלט נישט דאָ! – נאָר װי שטעלט ער
זיך עס פֿאָר, אַז ר' װעלװל שמעלקעס און אפֿילו איך גרונם מענדל דער מלמד װעל מיך
שטעלן אַרבעטן צוזאַמען מיט בינם דער שוסטער און דאָניע דעם שנײַדער. מען דאַרף
דאָך זײַן משוגע כּאחד המשוגעים, אַז מען זאָל גאָר אױסטראַכטן אַזאַ מין פּלאַן.
איך װעל אײַך זאָגן דעם אמת, איך האָב אפֿילו נישט געװאָלט מיט אים רעדן און קריגן
װעגן דעם.
און נישט נאָר אין דעם אַלײן איז משה'ל קאַליע געװאָרן,
װאָס ער האָט אָנגעהױבן צו רעדן „על השם ועל משיחו“, פּלױדערן װאָס נישט געשטױגן
און נישט געפֿלױגן און אױפֿרײצן אַרבעטער געגן זײערע ברױטגעבער, נאָר אין אַלע
פּרטים איז ער שױן נישט געװעזן קײן מהות מענטש. למשל, דער יונג איז שױן געשטאַנען
אין שדוכים. איך אַלײן האָב אים געװאָלט רעדן אַ שדוך. נישט חס ושלום „להנאתי“,
פֿון מײַן פּרנסה װעגן. באמונתי, אַז איך בין װײַט געװעזן פֿון דעם געדאַנק. נאָר
עס האָט זיך מיר געדאַכט, אַז איך האָב געפֿונען דעם אמתן זיװג זײַנען. איר קענט
דאָך מסתּמא רב אבֿרהם עלקין דעם סרסורס טאָכטער? איז דאָס עפּעס אַ קרומער שדוך?
לדידי, נאָך מיר נאָך, װאָלט עס געװעזן דער גליקלעכסטער זיװג אין דער װעלט. איז
װאָס לאָזט זיך אױס? לאָזט זיך אױס, אַז ער האָט זיך שױן „איזניוכעט“ מיט – „שמע
ישׂראל“ צו שרײַען! מיט סענדער דעם רופֿאס טאָכטער, מיט דער לערערקע! חייִם
אַנצעלס זון מיט סענדער דעם רופֿאס טאָכטער – „שומו שמים“!... פֿאַרשטײט איר, װי
דער יונג איז טיף געפֿאַלן? „מדחי אל דחי!“ און, אַז אָך און װײ, װאָס פֿאַר אַן
אהבֿה, װאָס פֿאַר אַ ליובקע צװישן זײ איז געװעזן! װען די חצופֿה האָט דערװוּסט,
אַז מען האָט אים צוגענומען, איז זי נאָר אַ ביסל בלײַך געװאָרן און כּלומרשט
געכאַפּט זיך פֿאַרן האַרצן – און װײַטער גאָר נישט, װי נישט איר זאַך
גאָר...
נאָר דאָס איז דאָך, װאָס איך טענה׃ דער מענטש, װאָס שטײט
צו צו דער חבֿרה, גײט אַרױס מכּלל מענטש. זײ פֿאַרלירן די מידה פֿון רחמנות, טוען
זיך אױס פֿון אַלץ און... און... און גאָר נישט! און זײ װילן דאָס ראַטעװען די
װעלט! אַך, אַ רוח אין זײערע טאַטנס אַרײַן!... עס איז גאָר אײן עבֿרה, אַז מען
רעדט װעגן זײ, טפֿו!...
1897
Prepared by Itsik
Goldenberg. 2006-12-31
3)----------------------------------------------------------
Date:
From: ed.
Subject: Cairo Yiddish Theater
4)----------------------------------------------------------
Date:
From: David Mazower
Subject: Artists Portray Yiddish
Authors, Series 5
Dovid Tushinski [Devi Tushinsky/Tuszynski] was born in 1915 in
[Bibliography:
Tuszynski, Devi; Ksiega Psalmow (The Book of Psalms), Muzeum Mazowieckie
w Plocku,
5)-----------------------------------------------
Date:
From: ed.
Subject: Illustrated Books Received : Shmuel Liberzon's Kasrilevke Drawings
(ed.)
Shmuel Liberzon
was born in 1930 in
Kasrilevke Market
Shirhashirim ('Song
of Songs' )
Note that the children are playing etl-betl ('cat's
cradle'):
6)---------------------------------------------
Date:
From: ed.
Subject: Isyu Sharf [Isiu Schaerf]: Graphic Interpretations of Yiddish Idioms
(ed.)
Izyu Sherf
[Iziu Schaerf]. Vi a zakh makht zikh; glaykhvertlekh grafish ibergetaytsht
fun mame-loshn oyf bilder-shprakh" ('How an object presents itself;
graphically translated from Yiddish into picture-language'). Rehovot: Farlag
"Aleyn iz di neshome reyn", 1991. Printed in 300 copies. Unbound.
Iziu Schaerf was born in Czernovitz in 1913 and
from earliest childhood and for the length of his life was engaged with art. He
participated in exhibitions for young Jewish artists in Czernovitz in 1935 and
1936. He illustrated the modest booklet Six Lullabies published by Hersh
Segal (Czernovicz 1939). Through World War II he served in the Red Army,
reaching the Urals. He returned to Czernovitz after the war and with his family
moved to Jassy where he worked as a designer in the National Yiddish State
Theater, later filling the same post at the Bucharest State Yiddish Theater. He
worked in many media and was awarded a government prize. He emigrated
to
Izyu Sherf
[Iziu Schaerf] converts idioms to literal representations. In the first drawing
below, which serves as title page, he shows "vi a zakh makht zikh"
('how an object presents itself'). The second drawing below carries the title
"tsores iz keyn dayge nisht" (literally: 'troubles are no worry', i.e.
they provide themselves). Sherf has also illustrated Zelik Barditshever, Lider
mit nigunim. Czernovitz: 1939; Rehovot: Hersh Segal, 1980 and the Yiddish
masters in his Motivn un geshtaltn fun der yidisher literatur, Tel-Aviv:
Eked, n.d. 1966].]
-----------------------------------------------------------
End of The Mendele Review Vol.
10.012
Editor, Leonard
Prager
Subscribers to Mendele (see below)
automatically receive The Mendele Review.
Send "to subscribe" or
change-of-status messages to: listproc@lists.yale.edu
a. For a temporary stop: set mendele mail postpone
b. To resume delivery: set mendele mail ack
c. To subscribe: sub mendele first_name last_name
d. To unsubscribe kholile: unsub mendele
****Getting
back issues****
The
Mendele Review archives
can be reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/tmr.htm
Yiddish
Theatre Forum archives
can be reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/ytf/ytf.htm
Mendele on the web: http://shakti.trincoll.edu/~mendele/index.utf-8.htm