The
Mendele Review: Yiddish Literature and Language
(A Companion to MENDELE)
---------------------------------------------------------
Contents of Vol. 12.006 [Sequential No. 197]
Date: 2 March 2008
Partisans Issue (Part Two)
1) This issue of TMR (ed).
2) Letters to the editor from Hershl Hartman and Leybl
Botwinik
3) "Der oyfrays fun a soldatn-heym" ('The Demolition of a
Soldier's Home') [M. Gildenman (Diadya Misha, pseud.)], Part Two
4) Yiddish Partisan Songs: "Shtil di nakht" and
"Yid du Partizaner"
5) Meredith CD Covers
1)---------------------------------------------------
Date: 2 March 2008
From: ed.
Subject: This
issue of TMR
The second half of the partisan story begun in the last issue of TMR is here completed. Written by
the partisan leader Dyadye Misha (pseud.), it describes a military action by a
young musician who is also a resourceful partisan. Is there another such
klezmer hero in the literature of the Holocaust? Exploiting his knowledge of
the traditional music of the Ukrainians among whom he has lived, he is able to
join the assorted band of performers, beggars and townsfolk that are permitted
to enter the town without papers on this special day. It is a festival day and
the occupying Germans have thrown a bone to the local population that streams
to the principal church. A motley group of mendicants and musicians, Motele with
his violin among them, gather in front of the church. Motele is able to kindle
the hearts of the natives by adeptly playing favorite folk melodies; he equally
impresses a Nazi officer who is recruiting entertainers for the town's German
officers' club. Motele is conscripted to be a military musician and his spying
function soon becomes an active incendiary one. He sees the possibility of
blowing up the officers' club and with the help of outside associates proceeds
to realize a daring plan. Its successful conclusion brings a moment of intense
emotion to Motele. Revenge is sweet, affording not only an opportunity to hurt drastically
a hated enemy, but a way – meager and convoluted though it may be – of restating one's unquenchable love for a savagely
murdered father, mother, sister.
The entire issue, with its two moving songs, “Shtil di nakht” and “Yid,
du partizaner” centers on the partisan experience, a chapter of Jewish life
whose heroism went unacknowledged for many years but has now won respect and
appreciation and will not soon be forgotten. The second song contains the
powerful word revenge, but like most Jewish partisan songs, these two celebrate
life and look to the future.
2)-----------------------------------------------------
Date: 2 March 2008
From: Hershl Hartman and Leybl Botwinik
a. Hershl Hartman writes:
In addition to the citations in TMR 12.005,
please note two other relevant brochures: Nakhman Mayzil (Nachman Meisel), Hirsh
Glik un zayn lid 'Zog nisht keynmol', Ykuf Farlag NY, 1949, 63 pp. and
Hirsh Glik, Lider un Poemes, mit an araynfir fun Nakhman Mayzil, Ykuf
Farlag NY, 1953, 62 pp. The first examines in detail many different versions of
the song, including translations into many languages, including five in
English, and also describes a full-color film made in
b. Leybl Botwinik writes that the English translation of
the song “Zog Nit Keynmol” has a common mistake in it: "I was just
visiting the impressive collection of the song 'Zog Nit Keynmol'. Note that the
English translation has a common mistake in it: 'From lands of palm-trees to
the far-off lands of snow / We shall be
coming with our torment and our woes'. Very often, the word “vaysn” [white] is
switched with 'vaytn' [far-off]. The original Yiddish text correctly states
'vaysn' [white]. It would be illogical for the poet, living in a wintery Vilna
to speak of far-away white lands [if anything, the palm-tree-land is far
away…] Note, the French translation is
correct. The correct text should be: 'From THE LAND of palm-trees to the
3)----------------------------------------------------
Date: 2 March 2008
From: ed.
Subject: "Der oyfrays fun a
soldatn-heym" ('The Demolition of a Soldier's Home'), Part Two [Moyshe
Gildenman (Dyadya Misha, pseud.) Oyfn veg tum zig, pp. 10-16.
מיטאָג
און אָװנט־ברױט האָט מאָטעלע געגעסן אין קיך, װעלכע האָט זיך געפֿונען אין דער
סוטערינע. אַראָפּגײענדיק פֿון ערשטן שטאָק האָט מען געמוזט דורכגײן אַ
שװאַך־באַלױכטענעם קאָרידאָר. אין דער רעכטער זײַט איז געװען די קיך און די
װעשערײַ. אין דער לינקער זײַט זענען געװען, װײַזט אױס, סקלאַדן. דער דיקער קוכער
האָט מאָטעלען געגעבן די געשמאַקסטע מאכלים צו עסן און דערפֿאַר האָט אים מאָטעלע
געשפּילט אױף דער פֿידל זײַן באַליבטע ליד „ראָז־מאַרי“.
אײן מאָל,
אַרױסגײענדיק נאָכמיטאָג פֿון דער קיך, האָט מאָטעלע באַמערקט װי אײן טיר פֿון די
מאַגאַזינען איז געװען אױפֿגעעפֿנט. דורך דער קאַרגער שײַן פֿון דעם אײנציקן
פֿאַרקראַטעװעטן פֿענצטערל האָט ער דערזען אַ גרױסן קעלער, װעלכער איז געװען
אָנגעפּאַקט מיט לײדיקע קעסטלעך פֿון װײַן, פֿעסלעך פֿון הערינג און אַנדערע
אומנױטיקע מכשירים, װאָס זענען געװען אָנגעשטעלט אין אומאָרדענונג. די װאַנט
אַנטקעגניבער דעם אַרײַנגאַנג איז געװען צושפּאָלטן. װײַזט אױס, אַז בשעתן
באָמבאַרדירן די שטאָט, האָט ערגעץ נאָענט אױפֿגעריסן אַ באָמבע און פֿון דער
אױפֿטרײסלונג האָט געפּלאַצט די װאַנט. דער שפּאַלט אין װאַנט האָט זיך געצױגן אין
דער קרום פֿון רעכץ אױף לינקס.
מאָטעלע,
װאָס פֿלעגט זיך שטענדיק אױפֿמערקזאַם צוהערן צו די דערצײלונגען פֿון די
פּאַרטיזאַנער װעגן פֿאַרשידענע דיװערסיעס און איז שטענדיק געװען אונטערן אײַנדרוק
פֿון דעם, װאָס ער האָט זיך אָנגעהערט, איז געבליבן שטײן װי אַ צוגעשמידעטער. אַ
געדאַנק איז אים דורכגעלאָפֿן אין מוח, אַז װען מען לײגט אַרײַן אין דעם שפּאַלט
אַ מינע – װאָלט מען געקענט אױפֿרײַסן דעם גאַנצן מױער צוזאַמען מיט די
פֿאַרהאַסטע דײַטשע אָפֿיצירן. דער געדאַנק האָט אים שױן נישט געלאָזט צו רו. און
יעדעס מאָל, װען ער איז דורכגעגאַנגען דעם קאָרידאָר, פֿלעגט ער אַרײַנקוקן אין
קעלער און טראַכטן װעגן אַזאַ מין דיװערסיע.
מאָטעלע
האָט שנעל דורך קערילן איבערגעגעבן װעגן זײַן פּלאַן פֿון אױפֿרײַסן די קאַנטינע.
דער געדאַנק איז מיר געפֿעלן געװאָרן און איך האָב דעלעגירט פּאָפּאָװן, דער
פֿאַבריקאַנט פֿון מינעס, װי מיר האָבן אים גערופֿן, אױף זיך צוזאַמענטרעפֿן מיט
מאָטעלען און דערװיסן זיך גענױער די פּרטים.
עס האָט
זיך דאַן גראָד אָנגעהױבן די שניט־צײַט. פּױערים זענען געפֿאָרן פֿון אוּװרוטש אין
פֿעלד און צוריק, די װאַך בײַם אַרױס פֿאָרן פֿון שטאָט האָט דעריבער װײניקער
קאָנטראָלירט. קעריל האָט אָנגעלײגט אַ װאָגן מיט „פּערעװעסלעס“ (צונױפֿגעדרײטע
שטריק פֿון שטרױ אױף בינדן די סנאָפּעס) און איז אַרױסגעפֿאָרן פֿון שטאָט אין
פֿעלד אַרײַן. דער דײַטש, װעלכער האָט דורכגעלאָזט קערילן איבער דעם בריק, האָט
זיך אַפֿילו נישט פֿאָרגעשטעלט, אַז אונטער די „פּערעװעסלעס“ ליגט אַ ייִדיש
ייִנגעלע, װעלכער פּלאַנעװעט אױפֿצורײַסן דאָס סאָלדאַטן־הײם. פֿינף קילאָמעטער
הינטער דער שטאָט, אױף דעם אָפּגערעדטן אָרט, האָט שױן געװאַרט פּאָפּאָװ. מאָטעלע
האָט אים פֿאָרגעשטעלט זײַן פּלאַן. פּאָפּאָװ האָט גענױ אױסגעפֿרעגט װעגן דעם
גרעװ פֿון די װענט, צי זײ זײַנען געמױערט פֿון ציגל אָדער שטײנער, װי װײַט װעט ער
דאַרפֿן אַװעקלױפֿן נאָכן אונטערצינדן דעם קנױט און נאָך אַנדערע דעטאַלן. מיט אַ
בלײַ־פֿעדער אין דער האַנט האָט פּאָפּאָװ אױסגערעכנט אַז מען דאַרף דערױף ביז 18
קילאָגראַם טאַל, דער
אײנציקער אױפֿרײַס־מאַטעריאַל, װעלכן איך האָב דעמאָלט געהאַט.
אין אַ
פּאָר טעג אַרום האָט פּאָפּאָװ געבראַכט אױף דעם זעלבן אָרט אַ זאַק מיט טאַל. קעריל האָט װידער אַ
מאָל געבראַכט מאָטעלען און פּאָפּאָװ האָט אים אָנגעהױבן לערנען, װי אַזױ
צונױפֿצולײגן די ציגעלעך פֿון טאַל
אױף צו מאַכן פֿון זײ אַ מינע, װי אַזױ אַרײַנצוטאָן דעם קאַפּסיל־דעטאָנאַטאָר
א.א.װ. פֿאַר מאָטעלען איז די תּורה ניט געװען אין גאַנצן פֿרעמד, װײַל ער פֿלעגט
אָפֿט בײַזײַן בשעת פּאָפּאָװ האָט געלערנט די דיװערסאַנטן. נאָך דעם לעקציע האָט
קעריל איבערגעפֿירט מאָטעלען צוזאַמען מיט דעם טאַל צו זיך אין דער װױנונג.
איצט איז
געבליבן ניט קײן גרינגע אױפֿגאַבע אַריבערצוטראָגן דעם אױפֿרײַס־מאַטעריאַל אין
קעלער פֿון קאַנטינע, נאָר מאָטעלע האָט דערצו אױך געפֿונען אַן עצה. װען ער האָט
נאָך דעם אָװנטברױט זיך געזעגנט מיטן קוכער און אַרױסגעגאַנגען מיט דעם פֿידעלע
אונטער דער האַנט, איז ער דורכגײענדיק דורך דער טיר פֿון קעלער, שנעל אַרײַן
אַהין, אַרױסגעכאַפּט דאָס פֿידעלע פֿון קעסטל און עס אַרײַנגעלײגט אין אַ לײדיקער
פֿאַס און װי קײן מאָל גאָרניט אַרױסגעגאַנגען פֿון קאַנטינע מיטן לײדיקן קעסטל
פֿון פֿידעלע. דעם צװײטן טאָג איז ער געקומען פֿאַר מיטאָג שפּילן אין קאַנטינע,
האַלטנדיק אונטער דעם אָרעם דאָס קעסטעלע און אַנשטאָט דעם פֿידעלע איז דאָרט
געלעגן פֿון דרײַ ביז פֿיר קילאָגראַם טאַל. אײדער ער איז אַרױפֿגעגאַנגען אין זאַל, איז ער װי יעדן טאָג, פֿריער
אַראָפּגעגאַנגען אין קיך עסן מיטאָג. אַרומקוקנדיק זיך פֿאַרזיכטיק אױף אַלע
זײַטן, איז ער אַרײַן אין קעלער, אַרױסגעלײגט דעם טאַל און אַרײַנגעלײגט אין קעסטל דעם פֿידל. אַזױ
אַרום האָט ער אין עטלעכע טעג אַריבערגעטראָגן אַלע 18 קילאָגראַם טאַל אין קעלער. שפּעטער האָט
ער בײַ יעדער געלעגנהײט זיך אַראָפּגעלאָזט אַהין, מיט דער האַנט אַרױסגענומען
עטלעכע שטײנער פֿון דער װאַנט, בכדי צו מאַכן אַ גרעסערע נעסט פֿאַר דער מינע. ער
האָט אױסגעלײגט װי פּאָפּאָװ האָט אים געלערנט דעם טאַל, אַרײַנגעשטעלט דעם קאַפּסול מיט דעם לאַנגן
„ביקפֿאָרד“-קנױט און אַלץ פֿאַרמאַסקירט. עס איז געבליבן בלױז אונטערצוצינדן דעם
עק פֿון קנױט און עס װעט זיך פֿאַרװירקלעכן דער אַקט פֿון נקמה, װעגן װעלכן
מאָטעלע האָט שטענדיק געטרױמט.
מאָטעלע
האָט יעדע פֿרײַע צײַט צוזאַמען מיט קערילן, באַטראַכט די דעטאַלן פֿון דער
דיװערסיע. יעדן טאָג פֿלעגן זײ גײן צום טײַך כּלומרשט כאַפּן פֿיש אָדער זיך באָדן
און פֿאַקטיש האָבן זײ באַטראַכט אַ
באַקװעם, נישט טיף אָרט אױף דורכצוגײן, בשעת מאָטעלע װעט דאַרפֿן נאָך דער
דיװערסיע, פֿאַרלאָזן די שטאָט. זײ האָבן גענױ פֿעסטגעשטעלט דורך װעלכע געסלעך,
דורך װעלכע גערטנער, מאָטעלע װעט צולױפֿן צום טײַך, און אױף װעלכן אָרט, אױף יענער
זײַט, װעלן אױף אים אָפּװאַרטן די פּאַרטיזאַנער, בכדי אים אַװעקצופֿירן אין
װאַלד. אַלץ איז געװען גרײט. מאָטעלע װאַרט בלױז אױף דעם געהעריקן מאָמענט.
אין
קאַנטינע איז אַ שטאַרק באַװעגונג, עס קאָכט װי אין אַ קעסל, מען דערװאַרט הײַנט
הױכגעשטעלטע געסט. אױף דעם אָסט־פֿראָנט גײט אַ דיװיזיע ס.ס., זי גײט ראַטעװען די
סיטואַציע, זי גײט דערמוטיקן די דעזאָרגאַניזירטע דײַטשע אַרמײען נאָך די שטאַרקע
קלעפּ, װעלכע זײ האָבן געכאַפּט אַרום קורסק. צוליב דער אומזיכערקײט אױף די באַנען
אין דער זשיטאָמירער געגנט, װוּ לױט דער סטאַטיסטיק װערט יעדער פֿינפֿטער צוג
אױפֿגעריסן דורך די פּאַרטיזאַנער – האָט מען די דיװיזיע אין קאַראַסטיען
איבערגעזעצט פֿון די װאַגאָנעס אױף לאַסט־אױטאָס און איצט ריכטן זײ זיך אױף דער
װעג קײן טשערניגאָװ דורך אָװרוטש־מאַזיר. די קװאַרטיר־אָפֿיצערן האָבן שױן
צוגעגרײט אין שטאָט װױנונגען פֿאַר די אָפֿיצירן און סאָלדאַטן, װעלכע װעלן די
נאַכט דאָ נעכטיקן. מיטאָג און אָװנט־ברױט װעלן די אָפֿיצירן עסן אין קאַנטינע. דער
פּאַרקעט אין זאַל פֿון קאַנטינע האָט געגלאַנצט װי אַ שפּיגל. אױף די טישלעך,
באַדעקט מיט שנײ־װײַס טישטעכלעך, שטײען בלומען, די קעלנערקעס אין די
אָנגעקראָכמאָלעטע פֿאַרטעכלעך מיט די אָנדולירטע פֿריזורן זעען אױס גאָר
יום־טובֿדיק. אױף דעם בופֿעט שטײען גאַנצע באַטעריעס מיט װײַנען, קאָניאַקן און
שאַמפּאַנער.
אַרום
דרײַ אַ זײגער נאָך מיטאָג האָבן אָנגעהױבן צופֿאָרן צו דער קאַנטינע אױטאָס און
מאָטאָציקלען און די זאַלן זענען פֿאַרפֿולט געװאָרן מיט די עלעגאַנטע אױסגעפּוצטע
אָפֿיצערן פֿון ס.ס., װעלכע זענען צוגעטראָטן צום עסן און טרינקן. באַלד האָבן זיך
דערהערט הילכיקע געלעכטערס, קלאַנגען פֿון די באָקאַלן, קלאַפּן פֿון געשיר און
איבער אַלעמען האָט זיך געטראָגן מאָטעלעס שפּילן אױף דעם פֿידל אונטער דעם
אַקאָמפּאַנימענט פֿון פֿאָרטעפּיאַן. די אָפֿיצערן פֿאַרװײַלן זיך, זינגען. פֿון
צײַט צו צײַט באַפֿעלן זײ צו שפּילן טאַנגאָס, װאַלצן און זײ טאַנצן. מאָטעלע
שפּילט מיט קלײנע איבעררײַסן דעם גאַנצן נאָכמיטאָג. עס איז שױן אַכט, עס איז שױן
נײַן, עס איז שױן צען אַזײַגער אָװנט. דורך דעם געדיכטן רױך פֿון די גראָבע
ציגאַרן, װאָס אַלע רױכערן, זעט מאָטעלע די רױטע פֿאַרזױפֿטע פּנימער פֿון די
אָפֿיצערן, װעלכע עסן און טרינקען אָן אױפֿהער. ער הערט די שכּורע קולות און
געזאַנגען דורך װעלכע עס רײַסט זיך דורך פֿון צײַט צו צײַט דאָס װיזגען [? װױען]
פֿֿון די אוקראַינישע קעלנערקעס, מיט װעלכע די דײַטשע אָפֿיצערן דערלױבן זיך אַ
ניט־שטאַרק אָנשטענדיקע באַנעמונג. יעדעס מאָל גײט צו צו די מוזיקאַנטן אַן אַנדערער אָפֿיצער און באַפֿעלט שפּילן
בלױז „זײַן ליד“. דאָרט בײַ אַ טיש זיצט אַ
שכּורער און שרײַט מיט אַ װילד קול „גײַגע
, שפּיל
'פֿאָלגאַ, פֿאָלגאַ'“, אַ צװײטער שטײט אין מיטן זאַל, האַלט אַרומגענומען אַ
פֿלאַש מיט קאָניאַק, שאָקלט זיך און זינגט מיט אַ פֿאַרװײנטער שטים „מײַן פֿאָטער
קען מיך ניט, מײַן מוטער ליבט מיך ניט, און שטאַרבן מאַג איך ניט, איך בין נאָך
יונג“. די פֿינגער טוען שױן װײ פֿון
שפּילן, די אױגן עסט דער רױך פֿון די ציגאַרן, נאָר מאָטעלע שפּילט, ער שפּילט מיט
ברען, ער שפּילט מיט חשק. „הײַנט שפּיל איך פֿאַר אײַך דאָס לעצטע מאָל“ טראַכט
ער. נאָך יעדן ליד אַפּלאָדירט דער צופֿרידענער, שיכּורער עולם און מאָטעלע שמײכלט
צו זײ און טראַכט בשעת מעשׂה׃ „טרינקט, עסט, פֿרײט זיך פֿאַרפֿלוכטע דײַטשן – דאָס
זענען אײַערע לעצטע שעהן, איך װעל אײַך הײַנט אָפּשפּילן אַ ליד, אַז איר װעט אױף
שטיקלעך צוריסן װערן – טאַנצנדיק“.
עלף אַ
זײגער האָט דער אַלטער אַקאָמפּאַניאַטאָר געפּועלט בײַ דעם פֿאַרװאַלטער פֿון
קאַנטינע צו ענדיקן דאָס שפּילן. עס האָבן זיך געפֿונען אָפֿיצערן, װאָס האָבן
געקענט שפּילן אױף פֿאָרטעפּיאַן און זײ האָבן פֿאַרטראָטן די מוזיקאַנטן און די
פֿאַרװײַלונג האָט מען פֿאָרגעזעצט װי פֿריער. מאָטעלע איז װי געװײנלעך
אַראָפּגעגאַנגען אין קיך עסן אָװנט־ברױט. פֿון דענערװירונג האָט מאָטעלע ניט
געקענט עסן דעם געשמאַקן קאָטלעט, װאָס דער קוכער האָט אים דערלאַנגט. ער האָט
דאָס פֿאַרענטפֿערט דעם קוכער דערמיט, װאָס ער איז שטאַרק מיד פֿון די 8 שעה
שפּילן אָן איבערײַס. און אַ װײַלע שפּעטער האָט ער זיך געזעגנט מיטן קוכער און
אַרױסגעגאַנגען פֿון קיך. אין קאָרידאָר איז געװען פֿינצטער. ער האָט אָנגעטאַפּט
די טיר פֿון קעלער, אַרײַנגעגאַנגען אינעװײניק און זי פֿאַרמאַכט נאָך זיך. אין
דער פֿינצטערניש האָט ער אָנגעטאַפּט דעם עק פֿון קנױט בײַ דער מינע און אים
אונטערגעצונדן. מיט אַ קלאַפּנדיק האַרץ איז ער אַרױס פֿון קעלער, דורכגעלאָפֿן
דעם קאָרידאָר און װען ער איז שױן געװען בײַם אַרױסגאַנג פֿון קאַנטינע האָט ער
פֿאַרקלענערט די טריט און זיך דערנענטערט צום דײַטש, װעלכער האָט באַװאַכט דעם
אַרײַנגאַנג. ער האָט זיך אױף אַזױפֿיל באַהערשט, אַז ער האָט זיך אַפֿילו דערלױבט
אױף אַ װיץ און דורכגײענדיק לעבן דעם דײַטש – אױסגעצױגן די רעכטע האַנט און
אױסגעשריגן׃ „הײַל היטלער“, אױף װאָס דער דײַטש האָט גוטמוטיק זיך צעלאַכט און אים
אַ זאָג געטון׃ „אַך די קלײנער, אוקראַינישער שװײַן“.
מאָטעלע
איז אַרױס פֿון דער קאַנטינע און גיך פֿאַרשװוּנדן אין דער פֿינצטערניש. „באַלד
װעט עס אױפֿרײַסן – האָט ער געטראַכט – שנעלער אַװעק, װאָס װײַטער, װאָס װײַטער
פֿון דעם אָרט!“ מיט אַ קלאַפּנדיק האַרץ איז ער געלאָפֿן דורך די באַקאַנטע
געסלעך צום טײַך.
װען ער
איז אָפּגעלאָפֿן אַ צװײ הונדערט טריט, האָט ער דערהערט אַ שרעקלעכן קנאַל. די ערד
האָט זיך אַ טרײסל געטון. די שױבן אין אַלע הײַזער אַרום זענען אַרױסגעפֿלױגן.
באַלד האָט זיך דערהערט אַ פֿײַפֿערײַ פֿון פּאָליצײ, אַ ליאַרעם פֿון סירענעס און
דרײַ רױטע ראַקעטעס זענען אַרױסגעפֿלױגן אין דער לופֿט, באַלױכטנדיק די גאַנצע
שטאָט מיט אַ בלוט־רױטער שײַן. מאָטעלע האָט זיך געטוליעט צו די װענט פֿון די
מױערן און מיט אַ געמישטן געפֿיל פֿון פֿרײד און שרעק איז ער צוגעלאָפֿן צום טײַך.
ער איז אַרײַן אין קאַלט װאַסער, װאָס האָט אים ערטערװײַז דערגרײכט ביזן האַלדז,
האַלטנדיק מיט בײדע הענט דאָס פֿידעלע איבערן קאָפּ. װען ער איז שױן געװען אין
מיטן טײַך, איז געװאָרן מיט אַ מאָל ליכטיק. מאָטעלע האָט זיך אומגעקוקט און
דערזען אַ גרױס פֿײַער, װאָס האָט זיך אױפֿגעהױבן איבער דער שטאָט, פֿאַרנעמענדיק
יעדע װײַלע אַלץ גרעסערע שטחים הימל.
מאָטעלע
האָט געיובלט, ער האָט אין דעם מאָמענט פֿאַרגעסן אין דער שרעק. ער איז געװען בלױז
דורכגעדרונגען מיט פֿרײד און געפֿלאַטערט מיטן געפֿיל פֿון נקמה.
אױף
דעם צװײטן ברעג, אונטער אַ בערגל, האָט געװאַרט אױף מאָטעלען אַ װאָגן, אין װעלכן
עס זענען געװען אײַנגעשפּאַנט די בעסטע פּאָר פֿערד פֿון אונזער אָפּטײלונג,
געפֿירט דורך פֿינף באַװאָפֿנטע פּאַרטיזאַנער. צען הענט האָבן אַ כאַפּ געטון
מאָטעלען און אים אַרײַנגעװאָרפֿן אין װאָגן. װי אַ פֿײַל פֿון בױגן האָבן די
פֿערד מיט אַ װילדן געלאָף זיך אַ ריס געטון פֿון דעם אָרט און דער װאָגן איז גיך
פֿאַרשװוּנדן אין דעם נאָענצטן װאַלד. פֿון גרױס אױפֿרעגונג האָט מאָטעלע די ערשטע
פּאָר מינוט ניט געקענט קײן װאָרט אױסרעדן, נאָר צוביסלעך האָט ער באַרויִקט און
דערזעענדיק דעם רױטן הימל צװישן די שיטערע צװײַגן האָט ער פֿאַרבײַלט די פֿױסטן
און מיט אַ ציטער אין דער שטימע אױסגעשריגן׃ „דאָס איז פֿאַר מײַנע עלטערן און
פֿאַר מײַן קלײנער באַשיעלע“.
Notes
Two
problematic words appear in this story: vizgen װיזגען], which I
guess to be a typo for װױען [voyen] 'scream' –
which fits the meaning more or less. Another puzzling word is טאַל. It is clear from the context that it refers to an
explosive substance. tal is
Polish for 'thallium' but thallium is a toxin not an explosive. (But it can catch
fire under certain conditions). In the story the explosive is transported in a
sack and in a violin case. Maybe it was
a slang term for a cheap explosive.
4)----------------------------------------------------
Date: 2 March 2008
From: Robert Goldenberg
Subject: Yiddish Partisan Songs
1. "Shtil di nakht" –
i. audio
(click on phonograph image) 
ii. lyrics
in (a) Yiddish, (b) romanization and (c) English translation (click on image to
enlarge)
2. "Yid du partizaner"
i. audio (click on
phonograph image)
ii. lyrics
in Yiddish and English translation
Josh Waltezky is the performing artist of “Shtil di nakht” and “Yid
du partizaner.” He has been described as
“a lifelong force in the field of Yiddish music, as teacher, performer and
composer.” He was a founding member of Kapelye, an early, leading band of the
klezmer revival. He co-produced the Grammy-nominated album of Jewish songs of resistance,
'Partisans of Vilna' (1989). 'Partisans of Vilna: The Songs of World War II
Jewish Resistance' was nominated for a Grammy® award in the folk category in
1991." See http://www.docurama.com/filmmakerdetail.html?filmmakerid=87.
5)-----------------------------------------------------
Date: 2 March 2008
From: Robert Goldenberg
Subject: Meredith CD Covers
[Meredith is heard singing "Zog nit
keyn mol as du geyst dem letstn veg" in TMR 12.005].
------------------------------------------------------------------------------
End of The Mendele Review Issue
12.006
Editor, Leonard Prager
Editorial Associate, Robert Goldenberg
Subscribers to Mendele (see below) automatically receive The
Mendele Review.
Send "to subscribe" or change-of-status messages
to: listproc@lists.yale.edu
a. For a temporary stop: set mendele mail
postpone
b.
To resume delivery: set mendele mail ack
c. To subscribe: sub mendele
first_name last_name
d. To unsubscribe kholile: unsub mendele
**** Getting back issues ****
The Mendele Review archives can be
reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/tmr.htm
Yiddish Theatre Forum archives can be
reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/ytf/ytf.htm
Mendele on
the web: http://shakti.trincoll.edu/~mendele/index.utf-8.htm
***