The Mendele Review: Yiddish Literature and Language
(A Companion to MENDELE)

---------------------------------------------------------
Contents of Vol. 12.005 [Sequential No. 196]
Date: 20 February 2008

Partisans Issue (Part One)

1) This issue of TMR (ed).
2)
“Der oyfrays fun a soldatn-heym” (Part One) ('The Demolition of a Soldier's Home') [Moyshe Gildenman (Dyadya/Diadia Misha, pseud.)]
3) About the brochure Oyfn veg tsum zig ('On the Way to Victory')
4) Yiddish Partisan Songs: Multiple versions of  "Zog nisht keyn mol az du geyst dem letstn veg"

[Part Two of  the above story will appear in the next  issue of TMR]

1)---------------------------------------------------
Date: 20 February 2008
From: ed.
Subject:
This issue of TMR

It took many years before the extent of Jewish resistance to the Nazis in the Shoa period was fully realized and the earlier "lambs to slaughter" view reversed. Today we know a great deal about heroic opposition in death camps and about the meagerly armed partisans in forests who strove to sabotage the German armies. In this issue of TMR we present the first half of an apparently true narrative by the partisan leader of a large guerilla unit that went under the name "Diadia Misha." [See the entry under the name Gildenman, Moyshe in Leksikon fun der nayer yiddisher literature (New York, 1958), vol. 2, cols 212-213.] Dyadya Misha was the pen name under which engineer and later writer Moyshe Gindelman of Korets (1898-1957) memorialized his fighters in stories which may be slightly fictionalized but are essentially realistic. Yad VaShem includes in its deeply moving internet exhibition of Shoa-associated artifacts three items which bear directly on the story "Der oyfrays fun a soldatn-heym." They are all powerful, but that of Motele's violin is the most central to the story:    Motele's violin:

 

 [This is thankfully taken from the new Artifact Exhibition in Yad VaShem. See too the Songbook of Misha and the eulogy prayer for fallen comrades.]

 

Gindelman's story of the violinist-partisan Motele gains in realism by being fixed in space – Ovrutsh (Yiddish) / Ovruch / Owrucz / Ovruc / Owrutsch (see map) and in time – August 1943 – when a Red Army assault is awaited. Most essentially this is a story of revenge. Much Shoa writing centers on revenge, but as we may deduce from the quintessential  Shoa song "Zog nisht keyn mol az du geyst dem letstn veg" [see below], victims often bravely moved beyond hatred of the enemy to nurture a vision of a more human future. But hate their enemies they did. Motele's partisan action in blowing up a German officer's club concludes with a scene in which he exults in his act of destruction, less a military victory than a private one. Motele experiences a powerful visceral emotion, some release from accumulated grief and sorrow – this is no abstract and bloodless hatred. Motele's last words in the story as he views the burning Ovrutsh are: "dos iz far mayne eltern un far mayn kleyner Bashyele." 

 

2)-------------------------

Date: 20 February 2008

From: ed.

Subject: "Der oyfrays fun a soldatn-heym" (Part One); 'The Demolition of a Soldier's Home' [M. Gildenman (Dyadya Misha, pseud.)], pp. 5-10.

 

דיאדיא מישא
„דער אױפֿרײַס פֿון אַ סאָלדאַטן־הײם"
אױגוסט 1943

יעדן טאָג ברענגט דער ראַדיאָ פֿרײלעכע ידיעות װעגן הונדערטער באַפֿרײַטע דורך דער רױטער אַרמײ שטעט און דערפֿער און װעגן טױזנטער געפֿאַנגענע דײַטשן. בײַ אַלע פּאַרטיזאַנער איז אַ געהױבענע שטימונג, מען פֿילט אַז גאָר אין גיכן װעט זיך ענדיקן דאָס שװערע און אומנאָרמאַלע לעבן אין די װעלדער, אַז עס איז שױן נישט װײַט די צײַט װען מען װעט זיך צוזאַמענטרעפֿן מיט דער רױטער אַרמײ. יעדע נאַכט װאַרט מען אָפּ רוסישע אַעראָפּלאַנען, װעלכע װאַרפֿן אונדז אַראָפּ מיט פּאַראַשוטן געװער, אַמוניציע און מעדיקאַמענטן. די קאָמאַנדירן פֿון די פּאַרטיזאַנישע אָפּטײלונגען האָבן באַקומען אַ באַפֿעל פֿון מאָסקװע ניט צו שיקן קײן גרופּעס אױף װײַטערע דיװערסיעס, בכדי די אָפּטײלונג זאָל אין יעדן מאָמענט זײַן גרײט „אין קאָרפּאָרע“ אױף זיך צוזאַמענצוגיסן מיט דער רױטער אַרמײ.

די ערשטע שװאַלבן פֿון דער דײַטשער מפּלה זענען געװען די פֿריש־אָנגעקומענע פּאַרטיזאַנער, װאָס זענען באַשטאַנען פֿון געװעזענע אוקראַינישע באַאַמטע, װעלכע האָבן מיטגעאַרבעט מיט דעם דײַטש – גאַנצע פּאָסטערונקעס פּאָליצײ, רוסישע און װײַסרוסישע קריגס־געפֿאַנגענע, װעלכע עס האָט זיך אײַנגעגעבן צו אַנטלױפֿן פֿון די לאַגערס און זיך אײַנאָרדענען בײַ רײַכע בעלי־בתּים  און לעבן רויִק, אין דער צײַט װען זײערע ברידער האָבן פֿאַרגאָסן זײער בלוט אױף די פֿראָנטן און אין די פּאַרטיזאַנער־אָפּטײלונגען. די אַלע האָבן געפֿילט, אַז עס הױבט אָן ברענען אונטער זײ די ערד, אַז זײ װעלן מוזן אין גיכן אָפּגעבן אַ דין־וחשבֿון פֿאַר די צװײ יאָר מלחמה און אַרײַנטרעטנדיק איצט אין די פּאַרטיזאַנער־אָפּטײלונגען האָבן זײ געװאָלט כאָטש טײלװײַז אָפּװאַשן דעם גרױסן חטא, װאָס זײ זענען באַגאַנגען קעגן זײער פֿאָלק און לאַנד. נאָך אַ סעלעקציע, װעלכע האָט ניט אײנעם פֿון די דאָזיקע פֿאַררעטער געקאָסט דאָס לעבן, -- זענען די ערלעכערע אַרײַנגענומען געװאָרן אין אונדזערע רײען.

מיר האָבן זיך דאַן געפֿונען אין די געדיכטע װעלדער פֿון אָװוּרוטשער ראיאָן. אין אַלע אַרומיקע שטעט און שטעטלעך האָבן מיר געהאַט אונדזערע פֿאַרבינדער, װעלכע פֿלעגן אונדז אינפֿאָרמירן װעגן די שטימונגען בײַ די דײַטשן און דער ציװיל־באַפֿעלקערונג אין צוזאַמענהאַנג מיט די גרױסע דערפֿאָלגן פֿון דער רױטער אַרמײ.  אײן מאָל איז אונדזער פֿאַרבינדער פֿון אָװוּרוטש, װעלכער האָט געהײסן קעריל, געקומען צו אונדז מיט אַ פּראָפּאָזיציע פֿון אַ גרעסערער גרופּע פּאָליציאַנטן פֿון אָװוּרוטשער פּאָליצײ־קאָמאַנדע זיך איבערצוגעבן צו די פּאַרטיזאַנער מיט זײער גאַנצער באַװאַפֿענונג, צװישן אַנדערן האָט ער אונדז אינפֿאָרמירט װעגן דעם, אַז דעם 20-טן אױגוסט, פֿאַלט אױס דער גרױסער פּראַװאָסלאַװנער יום־טובֿ „ספֿאַס“ און אַז אין דער טאָג װעט זײַן דערלױבט אַרײַנצוגײן און אַרױסצוגײן פֿון דער שטאָט אָן אַ ספּעציעלער דערלױבעניש, װי דאָס איז געװײנלעך נײטיק געװען בײַם אַרײַנגײן אין דער שטאָט דורך די װעגן און דורך דעם גרױסן בריק, װעלכע זענען געװען שטענדיק באַװאַכט פֿון דײַטשן און אוקראַינישער פּאָליצײ. דער דאָזיקער אױסנאַם איז געמאַכט געװאָרן, לױט דער אינטערװענץ פֿון דעם פּראַװאָסלאַװנעם קלער, בכדי צוצוציען אַ גרעסערע צאָל מתפּללים אין דעם גרױסן קלױסטער, װעלכער האָט געטראָגן דעם נאָמען פֿון יום־טובֿ „ספֿאַס“.

איך האָב באַשטימט אױסצונוצן די געלעגנהײט און אַרײַנצושיקן דעם טאָג עטלעכע פּאַרטיזאַנער קײן אָװוּרוטש, בכדי זיך גענױער צו באַקענען מיט דער שטאָט, זיך דערװיסן װעלכע אַנשטאַלטן פֿונקציאָנירן, װאָס פֿאַר אַ מיליטער־אײַנהײטן זענען אײַנגעקװאַרטירט, און װי איז בכלל די שטימונג אין שטאָט. איך האָב נעמלעך זיך געטראָגן מיט דעם דרײסטן געדאַנק צו מאַכן אַן איבערפֿאַל אױף אָװוּרוטש, נאָך אײדער די שטאָט װעט אײַנגענומען װערן דורך דער רױטער אַרמײ, און פֿאַרניכטן דאָרט די באַן־סטאַציע און דעם בריק אױף דעם װעג פֿון דער הױפּט־אַרטעריע, װאָס האָט געפֿירט פֿון שעפּיעטאָװקע קײן טשערנינאָװ דורך אוּװרוטש. אײנצײַטיק מיט דער גרופּע פּאַרטיזאַנער האָב איך אַרױסגעשיקט אױך מאָטעלען, װאָס האָט אַלס װײניק־פֿאַרדעכטיקער, באַדאַרפֿט זײַן פֿאַרבונדן מיט דער גרופּע, זי אָבסערװירן פֿון דערװײַטנס און באַלד מיך מיטטײלן אין פֿאַל, אױב עמעצן פֿון זײ װעט עפּעס געשען. מאָטעלע האָט מיט זיך מיטגענומען זײַן פֿידעלע אין דעם הילצערנעם פֿוטערל און האָט באַדאַרפֿט אַלס קלײן בעטלערל זיך אַװעקזעצן בײַם קלױסטער שפּילן און קלײַבן נדבֿות. אױף יעדן פֿאַל האָב איך אים מיטגעגעבן אַ דאָקומענט אױפֿן נאָמען פֿון דימיטרי רובינאָ, דער זון פֿון איװאַן רובינאָ פֿון דאָרף ליסטװין, װעלעדניקער ראיאָן און דער אױסרײד האָט געדאַרפֿט זײַן, אַז ער גײט קײן זשיטאָמיר אױפֿזוכן זײַן פֿאָטער, װעגן װעלכן ס'איז דאָ ידיעות, אַז ער געפֿינט זיך אין אַ לאַגער פֿאַר רוסישע קריגס־געפֿאַנגענע. דער דאָקומענט איז געװען פֿאַרזען מיט די געהעריקע שטעמפּלען, װעלכע עס פֿלעגט קינסטלעך פֿעלשן אײנער פֿון אונדזערע פּאַרטיזאַנער, אַ געװעזענער שטעמפּל־מאַכער.

דער גרױסער קלױסטער מיטן װײַסן הױכן מױער אַרום אים האָט אױסגעזען װי אַ פֿעסטונג פֿון מיטל־אַלטער. דער פֿראָנט מיט דעם אָפֿענעם, קינסטלעך־געשניצטן טױער איז אַרױסגעגאַנגען אױף אַ געפֿלאַסטערטן פּלאַץ, װעלכער איז פֿול געװען מיט אוקראַינער און אוקראַינערס, אָנגעטוענע אין יום־טובֿדיקע מלבושים. פֿאַר דעם אַרײַנגאַנג אין טױער זענען געזעסן אױף דער ערד אין צװײ רײען בעטלער און בעטלערינס. אָט זיצט אַ בלינדער לירע־שפּילער, װעלכער זינגט און שפּילט אַ קאַפּיטל פֿון תּהילים. ניט װײַט פֿון אים זיצט אַן אינװאַליד מיט אײן פֿוס, פֿון דער יאַפּאַנישער מלחמה, אַ גרױער פֿעסטער פּױער מיט לאַנגע װאָנצעס. ער האַלט אַ האַרמאָניע אין די הענט און שפּילט דאָס ליד פֿון דעם אַטאַמאַן יערמאַק, װעלכער האָט באַפֿרײַט סיביר און איז דערטרונקען געװאָרן אין דעם טײַך אירטיש. לעבן אים זיצט אַן אַלטע בעטלערין מיט אַ געשװאָלענער, אַרומגעבונדענער באַק און בעט מיט אַ פֿאַרװײנט קול רחמנות צו האָבן אױף איר און געבן איר אַ נדבֿה. אַ גאַנצע גאַלעריע פֿון בעטלערס און קאַליקעס שטײען און זיצן בײַם אַרײַנגאַנג פֿון קלױסטער און מיט פֿאַרשידענע קולות און אױף פֿאַרשידענע אופֿנים פּרוּװן זײ אַרױסרופֿן צו זיך רחמנות־געפֿילן בײַ דעם יום־טובֿדיקן עולם. מאָטעלע האָט זיך אַװעקגעזעצט דער לעצטער, אַרױסגענומען דאָס פֿידעלע און אַװעקגעשטעלט צװישן די פֿיס אַ לײמען שיסעלע, װאָס ער האָט צו דעם צװעק געקױפֿט אױף דעם מאַרק.

מאָטעלע האָט געקענט פֿיל אוקראַינישע לידער. יעדן יום־טובֿ פֿלעגט ער שטײן שײן־װײַז בײַ זײ אין דאָרף לעבן דעם קלױסטער און זיך צוהערן צום שפּילן און זינגען פֿון די בעטלערס. ער האָט אָנגעסטרױעט דאָס פֿידעלע, גענומען אַ פּאָר אַקאָרדן און מיט אַן אָנגענעמענער שטימע אָנגעהױבן זינגען דאָס ליד פֿון דער „מוראַשקע“. די מוראַשקע האָט זיך געװענדט צו גאָט מיט אַן אָנקלאַגע װעגן איר ביטער מזל – קײנער איז ניט אַזױ אַרבעטזאַם און פֿלײסיק װי זי און דאָך דראָט איר שטענדיק אַ סכּנה; יעדער טרעט זי מיט די פֿיס און זי קען זיך גאָרניט װערן קעגן דעם. בעט זי בײַ גאָט װײניקסטנס אַ פּאָר פֿליגל. מאָטעלע זינגט אָפּ אַ סטראָפֿע, דערנאָך שפּילט ער עס איבער אױף דעם פֿידל. דער עולם האָט דערהערט זײַן יונגע שטים װי אױך די אָנגענעמע קלאַנגען פֿון פֿידל, װעלכע האָבן זיך אַזױ אױסגעטײלט פֿון דעם אַלגעמײנעם כאָר פֿון בעטלערס, און זיך אָנגעהױבן קלײַבן אַרום אים. ער האָט געענדיקט דאָס ליד, די פּױערים װאַרפֿן בלײַענע פֿעניגס אין דעם לײמענעם שיסעלע זײַנעם. פּױערטעס רוקן אים אַרײַן פּיעראָגעס אין דער לײַװענטער טאָרבע װאָס ער האָט געטראָגן אױף דער פּלײצע.

פּלוצלינג איז געװאָרן עפּעס אַ גערודער צװישן די פֿאַרזאַמלטע. מ'האָט זיך אָנגעהױבן שפּאַרן, שאַפֿנדיק אַ דורכגאַנג פֿאַר דעם דײַטשן אָפֿיצער, װעלכער האָט זיך באַװיזן אין דער באַגלײַטונג פֿון אַ דײַטשער קראַנקן־שװעסטער. װען דער אָפֿיציר האָט זיך דערנענטערט צו דעם אָרט װי מאָטעלע איז געזעסן – איז ער שטײן געבליבן און זיך אָנגעהױבן צוהערן צו מאָטעלעס זינגען און שפּילן. מאָטעלע האָט אים ניט באַמערקט. װען דער דײַטש האָט מיט זײַן שטעקן, װאָס ער האָט געהאַלטן אין דער האַנט, אַ ריר געטאָן מאָטעלען בײַ דער אַקסל – האָט ער זיך אומגעקוקט און דערזעענדיק דעם אָפֿיציר, שנעל זיך אױפֿגעשטעלט און זיך נידעריק פֿאַר אים פֿאַרנױגט.

– “קאָם מיט“ – האָט דער דײַטש באַפֿױלן.

מאָטעלע האָט אַ טאַפּ געטאָן צי ער האָט זײַן דאָקומענט, רויִק אַרײַנגעלײגט דאָס פֿידעלע אין קעסטל, באַהאַלטן דאָס געלט פֿון שיסעלע און איז אַװעקגעגאַנגען מיט דעם אָפֿיציר. זײ האָבן אױסגעמיטן עטלעכע געסלעך און זענען צוגעקומען צו אַן אײנשטאָקיקן מױער, לעבן װעלכן עס זענען געשטאַנען פֿיל לימוזינעס און מאָטאַציקלען.

בײַ דעם אַרײַנגאַנג איז געשטאַנען אַ באַװאַפֿנטער דײַטש. זײ זענען אַרױפֿגעגאַנגען אױף דעם ערשטן שטאָק און אַרײַנגעקומען אין אַ גרױסן ליכטיקן זאַל. אַרום פֿיל טישלעך, באַדעקט מיט װײַסע טישטעכלעך, זענען געזעסן אָפֿיצירן, װעלכע האָבן געגעסן און געטרונקען און הילכיק גערעדט. אין װינקל פֿון זאַל איז געשטאַנען אַ גרױסער ברױנער פֿאָרטעפּיאַן, לעבן װעלכן עס איז געזעסן אַן עלטערער הער, אָנגעטאָן אין אַ שװאַרצן פֿראַק מיט לאַנגע גראָע האָר. דער אָפֿיציר האָט צוגעפֿירט מאָטעלען צו דעם אַלטן הער און זיך געטױשט מיט אים מיט אַ פּאָר פֿראַזן.

דו קענסט נאָטן?  – האָט געפֿרעגט  דער אַלטער הער מאָטעלען אױף רוסיש.

– יאָ, האָט מאָטעלע געענטפֿערט.

דער פּיאַניסט האָט אױסגעקליבן פֿון דעם באַרג מיט נאָטן, װעלכע זענען געלעגן אױף דעם פֿאָרטעפּיאַן, אײן בלאַט און אַװעקגעלײגט אַנטקעגן מאָטעלען. מאָטעלע האָט אָנגעסטרױעט דאָס פֿידעלע לױט דעם פֿאָרטעפּיאַן און אָנגעהױבן שפּילן.

געװען איז דאָס פּאַדערעװסקיס מענועט, װעלכן ער האָט ניט אײן מאָל געשפּילט צוזאַמען מיט רײזעלן בײַ דעם פּלאַנטאַטאָר אין פּאַלאַץ. דער אַלטער פּיאַניסט האָט זיך אױפֿמערקזאַם צוגעהערט צו זײַן שפּילן, אַקאָמפּאַנירנדיק שטיל פֿריער מיט אײן האַנט, דערנאָך מיט בײדע. אין זאַל איז געװאָרן שטילער און שטילער און צום סוף איז דער זאַל בלױז פֿול געװאָרן מיט די לירישע קלאַנגען פֿון דעם מענועט, װאָס זענען אַרױסגעקומען דורך מאָטעלעס דינע פֿינגער, און מיטן װירטואָזנעם אַקאָמפּאַנימענט פֿון דעם אַלטן געניטן פּיאַניסט.

זײ האָבן געענדיקט. דער זאַל האָט אַ ציטער געטאָן פֿון די אַפּלאָדיסמענטן. דער אָפֿיציר, װעלכער האָט געבראַכט מאָטעלען איז געשטאַנען אַ צעשמײכלטער, אַ צעפֿרידענער. מ'האָט מאָטעלען פֿאָרגעלײגט בלײַבן שפּילן אין קאַנטינע, צװײ שעה איבערן מיטאָג־עסן און אין אָװנט פֿון 7 ביז עלף אַזײגער, און דערפֿאַר האָט מען אים פֿאָרגעלײגט צװײ מאַרק יעדן טאָג און מיטאָג מיט אָװנטברױט.

מאָטעלע האָט זיך ניט געקאָנט דעצידירן װאָס צו טאָן. צוערשט האָט ער געטענהט, אַז ער מוז גײן קײן זשיטאָמיר אָפּזוכן זײַן פֿאָטער, און אַז אין דער הײם איז געבליבן אַ קראַנקע מוטער מיט דרײַ קלײנע קינדער אָן מיטלען צום לעבן און אַז ער איז זײער אײנציקער שפּײַזער. דער אָפֿיציר האָט אים צוגעזאָגט אָנצושרײַבן צו דעם זשיטאָמירער אָרץ־קאָמענדאַנט װעגן זײַן פֿאָטער און אױב ער איז װירקלעך אין לאַגער פֿאַר קריגס־געפֿאַנגענע, װעט מען אים איבערװײַזן קײן אָװרוטש. מאָטעלע האָט געמוזט אײַנגײן דערױף און איז געבליבן שפּילן אין קאַנטינע.

נאָך דעם שפּילן איז ער אַװעקגעגאַנגען צו  אונדזער פֿאַרבינדער קעריל און אים געשיקט צו מיר איבערצוגעבן װעגן דער  געשאַפֿענער לאַגע. איך האָב אים באַפֿױלן דאָרט צו בלײַבן, אַלץ אָבסערװירן, זײַן פֿאַרזיכטיק און מיר מיטטײלן אַלץ דורך קערילן. די קאַנטינע אָדער װי זי האָט געהײסן די סאָלדאַטן־הײם, איז געװען  אײנער פֿון די פֿיל רעסטאָראַנען, װאָס די דײַטשן האָבן אײַנגעאָרדנט אױף די װעגן, דורך װעלכע עס האָט זיך געריכטעט דאָס דײַטשע מיליטער. דאָרט האָבן זײ באַקומען פֿאַר שפּאָט־ביליקע פּרײַזן דאָס בעסטע עסן, די אײדלסטע פֿראַנצױזישע װײַנען און די װײַטגײענדיקסטע באַדינונג דורך יונגע, שײנע אוקראַינישע קעלנערקעס. דאָס איז געשאַפֿן געװאָרן בכדי צו פֿאַרשיכּורן די דײַטשן און שאַפֿן אַ געהױבענע שטימונג בײַ די סאָלדאַטן, װעלכע זענען געגאַנגען אױף דעם שרעקלעכן אָסט־פֿראָנט, פֿון װאַנען װײניק האָבן זיך אומגעקערט צוריק גאַנץ און לעבעדיק.

מאָטעלע האָט געשפּילט אין קאַנטינע און האָט פֿאַרצײכנט אין זכּרון די נומערן פֿון די אײַנהײַטן, די אוניפֿאָרמען פֿון די דײַטשן, װעלכע זענען אָפּגעשטיגן אין קאַנטינע, גײענדיק אױף דעם פֿראָנט. ער האָט אומבאַמערקבאַר זיך צוגעהערט צו די שמועסן פֿון די, װעלכע האָבן זיך אומגעקערט פֿון דעם פֿראָנט. צװישן מיטאָג און אָװנט איז ער אַרומגעגאַנגען איבער אָװרוטש, געלײענט די שילדן פֿון מלוכה־אַנשטאַלטן, געקוקט װאָס אױף װעלכער גאַס עס האָט זיך געפֿונען און אַלע אינפֿאָרמאַציעס מיר שפּעטער איבערגעגעבן דורך קערילן. דער פֿאַרװאַלטער פֿון דער קאַנטינע איז געװען זײער צופֿרידן פֿון דעם טאַלענטירטן, באַשײדענעם, יונגן מוזיקער. דער אַלטער פּיאַניסט, אַ פֿאָלקס־דײַטש פֿון אונטער קאַראַסטיען, האָט זיך גיך זײער באַפֿרײַנדעט מיט מאָטעלען, זײַענדיק ענטציקט פֿון זײַנע פֿײיִקײטן און מוזיקאַלישער אָריענטאַציע.

אַזױ זענען אַריבער צװײ װאָכן. אײן מאָל האָט דער אָרץ־קאָמענדאַנט, װעלכער פֿלעגט יעדן אָװנט פֿאַרברענגען אין קאַנטינע, באַפֿױלן מאָטעלען מאָרגן נײַן פֿרי קומען צו אים אין קאַנצעלאַריע. אַ ביסל אַ דערשראָקענער איז מאָטעלע געקומען צום אָרץ־קאָמענדאַנט, װעלכער האָט אים זײער פֿרײַנדלעך אױפֿגענומען און אַרײַנרופֿנדיק אַ מיליטערישן שנײַדער, באַפֿױלן אים אױפֿנײען אױף מאָטעלען פֿון אַ דײַטשן שינעל אַ מונדיר, אַ פּאָר הױזן און אַ פֿילאָטקע פֿון דעם זעלבן שטאָף. אין עטלעכע טעג אַרום איז מאָטעלע געקומען אין קאַנטינע אַלס אַ דײַטש, קלײן זעלנערל, װאָס עס האָט אַרױסגערופֿן גרױס צופֿרידנקײט בײַ דעם אַלטן פּיאַניסט און בײַ די אָנגעשטעלטע.

[Continued in TMR 12.006]

 

3)----------------------------------------------------
Date: 20 February 2008
From: ed.
Subject: Oyfn veg tsum zig ('On the Way to Victory'):
Peregrinations of a pamphlet.

On the 4th of April 1950 in Paris, approximately seven years after completing his 48-page brochure Oyfn veg tsum zig: tipn fun yidishe partizaner,  Engineer Moshe Gildenman, writing under the pen name Dyadya Misha (as well as under his own) inscribed a copy of this collection of four stories to the Manchester (UK) Yiddish activist L. Alman. The latter contributed his library of Yiddish books to the Pevsner Library of the city of Haifa. About ten years ago, this municipal library decided there were too few Yiddish readers to justify maintenance of a large Yiddish section and threw or gave away most of it.  [See below: stamp of ownership and on title page the stamp authorizing sale (or riddance) of the item. "Ha-sefer nimkar ke-blay" means 'The book is sold as wastage' (or as 'depreciation')]. I received the pamphlet which is the subject of this issue of TMR. The author dedicated his brochure "with sacred piety" to his "unforgettable comrades-in-arms who died for the honor of the Jewish people and whose graves are scattered throughout the forests of Ukraine and Belorussia." Copies of this somberly dedicated publication are today as scattered as the graves of the author's comrades. According to a recent catalogue of the bookseller Dan Wyman (see below), neither the Holocaust Museum nor Harvard own copies – the situation may of course have changed since the catalogue appeared. Happily, a recent check of the National Yiddish Book Centre reveals that a digital copy of Oyfn veg…. is being prepared. (All digital copies cost $48.00 to non-members; $36 to members.)  In all of Israel I located a single copy at the Hebrew University & National Library.

Oyfn veg tsum zig

 

photo of the author

 

title-page and author's dedication to Alman

 

printed dedication to fallen comrades

 

47 Dartmouth St. Springfield, MA 01109
ph: 413.846.6357 e-fax: 208.567.8926
Dan@DanWymanBooks.com
www.danwymanbooks.com

48. • 7554 (Korets) Gildenman, M. [ & Pseudonym Diadya Misha] KHURBN KORETS / HURBAN KORETS [BOUND WITH] YIDISHE TEKHTER [BOUND WITH] OYFN VEG TSUM ZIG : TIPN FUN YIDISHE PARTIZANER. Paris: M. Gildenman,1950. 1st Edition. Cloth, 8vo. 78, 208, 48 pages. Professionally rebound in cloth with marbled endpapers, retaining the original illustrated front cover for OFYN VEG... And the textual front cover of YIDISHE TEKHTER. Very Good Condition. 19 cm. No copy of any of the 3 at the United States Holocaust Memorial Museum. Harvard lists only a 1955 copy of Yidishe Tekhter (may be a typo?). Oyfn Veg is from the Yidishe folks bibliotek series. Khurbn Korets is written under the name of Glidenman; the other two under the name of Diadya Misha. Somewhat scarce. $175.00

bookseller notice of three of author's works

4)-----------------------------------------------------

Date: 20 February 2008

From: Robert Goldenberg

Subject: Yiddish Partisan Songs

 

This is a remarkable web site which gives us no fewer than ten artists (• Khave Alberstein , • Theodore Bikel ,• Adrienne Cooper, • Shimon Israeli , • Jan Peerce • Sherm Labovitz • Nekhama Lifshitz • The Polish Army Orchestra• Paul Robeson• Paul Robeson (English Version) , • Rebeca Wave & John Sonquist) singing the best known of all partisan songs, Hirsh Glik's "Zog nisht keyn mol az du geyst dem letstn veg." A famous rendition of this stirring song is that of the famed Paul Robeson, who sings the song both in Yiddish and English. Karaoke in Yiddish, English, French and Spanish is another feature of this site. A great deal has been written about the writer of this song, Hirsh Glik (1920-1944). See this same website's brief sketch at:  http://savethemusic.com/yiddish/bin/music.cgi?Page=zognitkeynmol&Author=hglick  and the following two sites: http://www.deathcamps.org/occupation/glik.html and http://epyc.yivo.org/content/11_7.php.

There are a number of other performances of this song. Meredith's rendition is also worth mentioning.

Click on the gramophone to hear Meredith sing "Zog nisht keyn mol az du geyst dem letstn veg"

 

 

 

------------------------------------------------------------------------------

End of The Mendele Review  Issue 12.005

Editor, Leonard Prager
Editorial Associate, Robert Goldenberg

Subscribers to Mendele (see below) automatically receive The Mendele Review.

Send "to subscribe" or change-of-status messages to:  listproc@lists.yale.edu

        a. For a temporary stop: set mendele mail postpone
        b. To resume delivery: set mendele mail ack
        c. To subscribe: sub mendele first_name last_name
        d. To unsubscribe kholile: unsub mendele

                               

**** Getting back issues ****

The Mendele Review archives can be reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/tmr.htm

Yiddish Theatre Forum archives can be reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/ytf/ytf.htm

Mendele on the web: http://shakti.trincoll.edu/~mendele/index.utf-8.htm

***