_The Mendele Review_: Yiddish Literature and Language (A Companion to _MENDELE_) ______________________________________________________ Contents of Vol. 05.009, 31 July 2001 3) "gegesene teg" (Lamed Shapiro) [Part two of three] [All words and morphemes wholly or partly of Hebrew-Aramaic origin are followed by an asterisk; see TMR 05010 for "Endnotes". A Yiddish-letter version of this story can be found in the Onkelos archive at http://trincoll.edu/~mendele.htm]. khes* in yene yorn hot di velt gekneytsht un geknotn mayn gemit vi a tsetrogene hant kneytsht un rayst a hentshke oyf der tsveyter. yeder tog fun der vokh hot gehat zayn tam* -- shabes* nokhn esn, lemoshl*, hot di zun geshaynt andersh vi in der vokhn -- un aribergeyn fun dem "reb*|ns" gas tsum mark iz geven a min nesie* in an ander shtot. dem gvir*|s hoyz oyf der "porets*|isher" gas, royz gefarbt un mit a grinem balkon tsum tsveytn shtok, hot mikh geregt vi a gast fun der fremd. in a droysndiker vant fun kloyz hot gefelt a shtik kalkh mit der leym tsuzamen, un ikh hob mit sine* gekukt oyfn heslekhn flek yedes mol ven ikh bin farbaygegangen. oyf a leydikn plats nisht vayt fun der yeshive* zenen geshtanen fir halb-farbrente slupes, di reshtn fun a hoyz nokh a sreyfe*; farshvartst, tsefresn un moger, hobn zey khmarne aroysgekukt oyf mir, dafke* oyf mir, un mikh geshrokn. -- zumer, vinter, shney, regn, frost, hits hobn vi sheydim* getsupt un geshlept mikh in ale zaytn. tsu yener tsayt zenen tsugekumen nokh zakhn. eyn mol, varemes-tsayt, bay iser* tabatshnik in hoyz, iz oyfn kikhtish vu ikh hob gegesn geshtanen a bekn mit shtrudl nor vos fun oyvn aroys. der heyser shtrudl hot geshmekt mit tsimring un rozhinkes glaykh mir in noz arayn; bay eyn zayt fun bekn iz aroysgelofn a shtrom fun broynem tsuker un iz gevorn farglivert vi gloz; in kiln zikh, hot der shtrudl fun tsayt tsu tsayt untergeknakt shtil un shvakh, vi m'volt gebrokhn shvebelekh. az di kekhin iz aroys oyf a minut fun kikh, hob ikh geshvind opgebrokhn tsvey ayngekarbte shtiklekh shtrudl un zey arayngerukt in keshene. mayn esn hob ikh opgekhapt un bin avek in kloyz arayn, vu ikh hob in a vinkl oyfgegesn di tsvey shtiklekh shtrudl. ikh hob gegesn mit groyse bisns, kimat* nisht gekayet, azoy az trern zenen mir gekumen in di oygn, un a tsayt lang iz der shtrudl mir geshtanen untern haldz un mikh geshtopt. gekumen iz dos oyf mir azoy umgerikht, glaykh vi es volt pasirt nisht mit mir, nor mit emitsn andersh. ikh bin, heyst es, a ganef* un a zoylel-vesoyve*. a ganef*? neyn, keyn ganef* nisht. gevis, ikh hob ge|ganv*|et, ober mer vel ikh nisht ganv*|enen -- zikher nisht. a zoylel-vesoyve* ober... kh'hob gegesn vi a zoylel-vesoyve*, hob afile* keyn tam* nisht gefilt fun aylenish. un di moyre*|dike tipshes*! di kekhin vet zikh khapn -- zi muz zikh khapn! genumen heyst es, un zikh aleyn ongeshpign in ponem* arayn. vos iz dos? vos iz dos? vi kumt es tsu mir?! yenem donershtog bin ikh oyf vetshere tsu iser* tabatshnikn nit gegangen. dem tsveytn donershtog bin ikh dort geshtanen hinter der tir etlekhe minut mit a hartsklapenish un nokh dem geefnt di tir mit farbisnkayt. mir hot zikh gedakht tsu yenem moltsayt, az di kekhin klapt mit di tep mer vi geveynlekh; mir hot zikh gedakht, az di gute sheyne-|leye* hot mikh bagegnt mit a shmeykhl in di oygn, a klugn un a tsurikgehaltenem, -- nor ikh hob zikh gevashn langzam un gegesn lang un mit akshones*. un di tsetumltkayt inveynik in mir iz geven groys.-- di mayse shtrudl iz nokh gelign bay mir in kop ergets baym nakn, ven ikh bin eyn mol ongekumen deroyf vi buni der katsef* mit der bunikhen shlogn zeyer meydl. arum dem dozikn meydl mitn tsnies*|dikn ponem* hobn gepadet ale shnayderyungen fun shtot, a por balebat*|ishe zindlekh un afile* a por shkotsim* fun di go*|ishe gasn -- un tsu alemen iz zi gegangen, mit alemen hot zi zikh arumgeshlept, un in di farnakhtn iz geven ummeglekh zi ayntsuhaltn in shtub. haynt hobn zi tate-mame -- nisht tsum ershtn mol -- gepakt mit emitsn, un zikh opgerekhnt mit ir mit hent un mit heslekhe verter. durkhn vaserl fun di trern hobn ire groyse oygn mamesh* geshtralt mit a faykhtn likht. ire frishe lipn hobn zikh gekrimt vi bay a kind, shtil un mit yiesh* hot zi ge|tayne*|t: "vos _vilt_ ir fun mir; vos _vilt_ ir fun mir!" di dozike stsene hot mir shlekhts geton. eyn mol, aroysgeyendik funem katsef*|s shtub, hob ikh ongetrofn dos meydl inem tunklen firhoyz. ikh hob zi opgeshtelt, oysgeshtrekt a hant un zi ongerirt -- grob. zi hot oyfgehoybn oyf mir a por groyse, dershrokene oygn, hot zey teykef* aropgelozt un iz farglivert gevorn in shtumer, shofener untertenikayt. ikh hob zi glaykh opgelozn un bin avekgelofn, nor ikh hob shoyn gevust, az nisht mayn tifer shrek far buni dem katsef*, nisht di moyre far di bizyoynes* oyb m'zol mikh khapn veln mikh ophaltn fun dem dozikn meydl, fun ot dem kop fun a dervaksener froy mit a halb-rayfn zapldikn guf*. ikh bin a sherets* -- a sherets* -- a sherets*! vibald azoy -- hob ikh dem shabes* dernokh, nokh mitog, zikh ayngeshlosn bay stisi der almone* in optret, tsunoyfgedreyt a tsigar-titun un farreykhert. az ikh bin fun dort aroys, hob ikh zikh gevaklt oyf di fis. nisht gevust, az a tsigar-titun kon zayn azoy geshmak! der tam* fun der aveyre* un dos harbe gevirts fun hefkeyres* hobn mir gedreyt dem kop vi shtarker vayn. der krayz fun mayne tayves*, vi der krayz fun mayne hasoges*, iz geven kleyn, nor der yeytser-hore* iz mikh bafaln vi a vikher -- plutslung, un fun ale zaytn far a mol, un ikh hob gelebt vi in a kadokhes*, un mayn harts hot zikh getsaplt nokhanand. nokhanand.-- tes* kh'hob geton vi der varshever hot geton: kh'hob mayn dinstog gemakht far a tones*. fun mayne zibn kopikes hob ikh tsvey oysgegebn oyf titun, dos iberike hob ikh geshport. dem tog fleg ikh lernen bikhides*, untn der mansbilsher kloyz, vuhin ikh fleg zikh ariberkleybn bald nokh dem vi di davner zenen zikh funandergegangen nokh shakhres*. ikh hob zikh veynik opgegebn mitn shier*, nor arayngekukt in farsheydene sforim*, efters in tanakh*, gebletert, untergezungen, getrakht un vider gelernt. mayn mogn iz geven leydik un gring, der titun hot geshmekt tif un shtark, un in der hoykher kloyz, vu dos vider|kol* hot gelokert oyf yedn shorkh, iz geshtanen a min ongelodene shtilkayt. bay der same grenits fun ot der shtilkayt hobn zikh gedrengt fartayete klangen fun an ander velt, nisht aza mamoshes*|diker vi di arumike, nor nisht fil geminert. rus* mit nome*|n hobn eybik geshpant tsvishn kornfelder oyfn veg tsu boyez*|n, unter a zaytiker zumerdiker zun, azoy arum finf a zeyger farnakht. yankev* hot gepashet shof far lovn*|en, un di geshnitste shteklekh vos er hot oysgeshtelt far di koretes zenen daytlekh geshtanen far mayne oygn mit der kore avekgesheylt in flekn un shtrayfn, vu dos vayse holts hot durkhgekukt frish un faykht fun zaft. in a shiter-farvolknter, durkhzikhtiker levone*-nakht hot shulamis* gevandelt iber shlof-farzunkene gasn, hot geklapt in tirn un toyern, un geforsht bay di shomrim* fun shtot, un gefregt un zikh nokhgefregt: hobn zey nisht gezen ergets ir fraynt -- hobn zey nisht okersht bagegnt ir hartsnsgelibtn? eysev* iz nor vos gekumen fun der yagd un gebrakht dem reyekh* fun feld in zayne horike kleyder; er iz gezesn un gegesn a gekekhts fun lindzn, un di heyse, geshmake pare fun di lindzn hot zikh gemisht mitn reyekh* fun tsigenfel. arumgeringlt fun di zamdn fun der midber*, hobn zikh geboykht un gekhvalyet in vint di geshtrikte un geflokhtene vent funem mishken*. der plan funem binyen* iz mir geblibn nisht-klor, nor "tkheyles-veargaman"* hobn zikh gebombelt far mayne oygn in der geshtalt fun pasmes bloye volitshke, un geven zenen zey "mushzer"* -- geshpint un gedreyt. -- -- -- dos zhumen fun a fartsaytik-noentn lebn hot gegreykht tsu mir vi a vayt gezang, un dem tog hob ikh gerut fun zikh un fun arum. yud* shoyn in di aseres-yemey-tshuve* hot der himl ongehoybn zikh tsu khmaren, der yonkiper* iz geven a kiler un a fartrakhter, un simkhes-toyre* hot a din regendl etlekhe mol in tog gekilt di simkhe* in shtetl. fun dan on hot zikh der himl fartsoygn oyf lang, der regn iz gevorn shverer, gedikhter un efter, un bay nakht hot er geklapt in di dekher farshlofn un in eyn nusekh* -- un azoy a nekht tsen nokhanand. es hot zikh shnel ayngeshtelt di osyendike blote, un dernokh iz gekumen der ershter shney un iz teykef* tsegangen in der blote, un dernokh hot a tsveyter shney zikh ibergemisht mit der blote -- un di blote iz gevorn kalt vi ayz un shiter vi kashe. di moreshkhoyre*, di groyse osyendike moreshkhoyre*, hot zikh breyt avekgezetst oyf zahorye -- un oyf mayn harts. geyendik tsu mayne moltsaytn, hob ikh getyopket in der blote -- vegn mayne shikh vil ikh nit redn -- a mol durkhn mark, a mol durkh andere gasn, un hob gekukt mit oygn, un hob zhedne gezukht -- epes, vayl di groyse moreshkhoyre* iz gezesn oyf mayn hartsn. vi mayz fun di lekher kukn aroys fun di kleytn yidishe kep -- mansbilshe kep, vaybershe kep -- kukn aroys khmurne, geduldik, far|akshn*|t -- oyf vos lemoshl*, kukn zey aroys? a yidene farviklt in shaln, zitst bay a tishl mit epelekh -- a hoyfn epelekh, gefroyrene epelekh vos farkoyfn farkoyft zi zey tsu di kinder, a groshn an epele. vifl kinder geyen do farbay durkhn tog -- durkh yedn tog bazunder? vifl fun zey hobn dem groshn in keshene un yeytser-hore* tsu ire epelekh? vifl kostn di epelekh zi aleyn un vifl blaybt ir iber oyf ir eygener kheyune*? vifl mayler darf zi shpayzn tog-ayn, tog-oys, fun di dozike epelekh? -- -- -- baym ek mark shteyt an alte hiltserne kleyt, kimat* a khurve*; inveynik gefint zikh a zekl hober un dray bintlekh hey, un mer gornit. bay der tir zitst zusi mikhlyes? un kukt. der yid zitst in a broyner burke mit an oyfgeshteltn kolner vi fun farzhavertn blekh. zayn ponem* iz kleyn un feyglsh [= foyglsh] un arumgevaksn mit a kurts, shtayf berdl fun zamd-kolir, un zayne kleyne, kaylekhdike, hinershe oygn fun dem zelbn kolir kukn glat azoy in der velt arayn. _ven_ ikh gey farbay, zitst zusi mikhlyes bay der tir un kukt. a gemish fun sine* un moyre* heybt zikh bay mir ergets fun di gederim* un krikht mir in haldz arayn. zitst a barmenen* un kukt. m'hot fargesn im tsutsumakhn di farglezerte oygn -- zitst er un kukt. -- -- -- baym aynforhoyz zet zikh der onhoyb fun a go*|isher gas. di go*|ishe gasn un geslekh ringlen arum di shtot fun ale zaytn. dort iz a bazundere velt, a min sambatyen*, vos varft mit shteyner afile* im shabes*, un a mentsh -- a yid, heyst es -- kon ahin nisht arayndringen mishum* sakones* nefoshes*. ot, a shteyger, di goim*-- vos iz geven di kavone* derfun? es kumt oys, az zey zenen bashafn gevorn befeyresh* far a baytsh oyf mentshn -- oyf yidn, heyst es -- vi mageyfes*, khalesn*, ukedoyme*. fun der anderer zayt, in di yarid*|n un merkteg gisn zey zikh arayn aher un farfleytsn di shtot vi shtarke vasern -- un bazorgn yidn mit mezoynes*. in yene teg iz faran parnose*, un in di zelbe teg hengt di sakone* in der luft un lokert vi a khaye* vos iz greyt tsu fartsukn. der reboyne-sheloylem* banutst zikh, heyst es, mit zayne bruim* oyf farsheydene oyfanim*. hm... meshune*|dik. un zey aleyn -- di goim*, meyn ikh -- kh'veys? ot praven zey dokh epes khasenes* un levayes*, un zey dinen tsu zeyere opgeter in der tifle*, un tuen epes dortn in zeyere felder un gertner, un hobn bikhlal* alerley uvdes* vos tsu yidn hobn zey keyn shaykhes* nisht... -- der gantser inyen* iz nisht-klor. a harber inyen*. -- -- -- -- -- -- di shifn oyfn taykh hobn zikh genumen geyn zeltener un shiterer, un arum khanike* hot men in gantsn oyfgehert hern in di nekht zeyer fayf un dos patshn fun di reder. in gor shtile, farshtorbene nekht kumt yo a mol on epes a fayf -- din, shnaydik un aleyn: dos iz der fayf fun a lokomotiv oyf a banlinye akhtsen verst fun shtot, oyf yener zayt taykh. iber a yor zumer -- redt men in shtot shoyn a yor tsvantsik -- vet men di linye tsufirn biz zahorye. dervayl iz der fayf a vayter un an umgloyblekher. ikh lig oyf mayn bank, tsugedekt mit a por shmates, un mit oyfgeshpitste oyern vart ikh umzist oyf nokh epes. in a hoyf dernebn hert zikh fun tsayt tsu tsayt a toyber tup fun a shvern fus oyf veykher erd. dos tupet itsi [fun yitskhok*] dem blindns ferd bay zikh in shtal. a mol git es a veynendikn hirzhe, in shrek far di shtshures. un vider shtil.-- in teyves* iz di blote plutsim farglivert gevorn in rudes untern otem fun di tsvey-dray frest. dernokh iz gekumen tsu loyfn a vint fun tsofn, hot zikh a drey geton iber der shtot un hot oysgebrokhn in a vilder zaverukhe, vos hot dray tog nokhanand gehoyft dem shney biz unter di fentster fun di hayzer. in mitn der nakht fun donershtog oyf fraytog hob ikh zikh oyfgekhapt fun shlof tsulib der umgeveynlekher shtilkayt un biterer kelt. a griner shtern hot getsitert in himl antkegn mayn fentster, un di beyner fun der alter kloyz hobn shtil gekrekhtst un untergeknakt in di orems fun a toyt-ruikn un brenendikn frost. az ikh bin aroys in der fri oyfn mark iz di velt geven a naye -- aza velt iz nokh keyn mol nisht geven! a groyse, roytlekh-gele zun iz gehangen nisht zeyer hoykh ibern barg; zayln roykh mit geshvolene kep zenen vi beymer aroysgevaksn fun di koymens fun di hayzer, un a vayser pukhiker pelts -- vays tsum blind vern. -- iz gelign in loyze, geblozene faldn oyf hayzer, ploytn, kleytn un oyf der gantser erd bizn ek fun der velt. fun ale zastaves hobn zikh gerisn tsum yarid* hoykh gelodene poyershe shlitns mit klingendike gleklekh, vogns mit farfroyrener smole in di reder hobn gekrekhtst un gekvitshet ibern shney, ki hobn gemeket, naye erdene tep hobn geklungen un gezungen unter di klep fun fingergelenk, un der tuml fun mentshlekhe koyles* iz geshtanen in di oyern azoy gedikht vi der roysh fun vaser in kop ven m'tukt zikh unter in taykh. di luft iz geven sharf vi spirt un ibergefilt mit fayerdike nedelekh, vos hobn getsitert in di shtraln fun der zun un geshtokhn di hoyt fun ponem*. shpares zenen mir fargangen in di finger, mayne oyern zenen oygnbliklekh vi fartriknt gevorn in bibule-papir, un trern hobn zikh mir geshtelt in di oygn fun kelt -- un fun freyd vos ikh leb oyf der velt. yud alef* bay stisi der almone* in hoyz hot men mir ongehoybn derlangen tsum vashn di hent di groyse kuperne kvort. nokh frier hot mir tsirl ongezogt, ikh zol kumen fraytog tsu varemes. di muter flegt demolt zayn in ir krom, un gegreyt tsum tish far mir hot geveynlekh di tokhter: geleygt a frishn vaysn tishtukh un derlangt a heyse khale* mit a geshmak-farbroyntn roslfleysh. di gantse tsayt vos ikh hob gegesn hot zi zikh shtil arumgedreyt ibern hoyz un solid un ruik zikh farnumen mit ir balebat*|ishkayt. fraytog tsu nakhts, bay mayn kumen fun kloyz, hobn beyde vayber geentfert oyf mayn "gut shabes*" frayntlekh un heymishlekh, un ikh hob bamerkt, az di sheyne oygn inem nit-sheynem gezikht fun der tokhter shaynen-oyf shtil un frum vi di shabes*-likht. tsum kidesh* iz ale mol geven rozhinkes-vayn in an altn, mat-zilbernem bekher mit shvartse kritsungen, un khotsh di vayber aleyn hobn zikh gevashn tsum esn mit a blekhernem kvertl, hot men mir genumen derlangen di alte kuperne kvort mit di tsvey oyern, vos iz shtendik geshtanen oyf der komode, a geshayerte un gepolirte, nebn meshenem samovar, tsvishn di tsvey zilberne laykhter. geshtanen iz zi dort umbarirt mistome* zint der almones* man iz geshtorbn. baym farteyln, iz der kop fun di fish shtendik gegangen oyf mayn teler. in shtub iz geven varem, un zate reykhes* hobn ongefilt di luft. ikh hob gemitlekh gezungen zmires*, un beys tsirl hot gevashn dos gefes tsvishn di fish un der yoykh, hot di kluge stisi mikh forzikhtik geforsht. -- iz vemes, zogstu, biztu dos fun tarashtshe?... -- -- -- ikh zol brengen mayn gret tsu zey. zey hobn a goy*|e vos vasht bekhotsekhinem*, iz oyb ikh vil... -- tsirl hot kimat* nisht geredt tsu mir, un hot zi zikh mit epes tsu mir gevendt, iz es geven geredt farbay mir, tsu der vant. ikh hob genumen brengen mayn pekele gret, un az ikh hob es gekrogn tsurik, hob ikh gefunen az di felndike kneplekh feln shoyn nisht, di lekhlekh zenen arumgeneyt, vu-nit-vu iz a late aroyfgeleygt net un tsikhtik. fun tsayt tsu tsayt hob ikh gefunen in pekl a nay hemd, a por zokn, a noztikhl. ikh hob geshpirt vi es shpinen zikh fedim arum mir. dos heyst, keyner hot zey nit geshpint, zey hobn zikh geshpint fun zikh aleyn, nor ikh bin geven umruik. shpetertsu(19) hot mir eyn mol di almone* gezogt mit a shmeykhl in ire shmole totershe oygn: -- vayber zenen oykh mir mentshn, mishteyns gezogt. ot, havdole*, lemoshl*... mir hern dokh keyn mol afile* keyn havdole* nisht. oyb es iz far dir nisht keyn tirkhe*, volstu efsher* tsugekumen shabes* tsu nakhts nokh mayrev*? ikh hob ongehoybn kumen shabes* tsu nakhts nokh mayrev*. m'hot aroysgenumen fun der komode an alt zilbern hodes*|l fun filigran-arbet, mit a reyekh* a shvakhn un a vaytn vi a mayse* fun fartsaytn, un tsirl hot mir gehaltn dos geflokhtene havdole*-likht fun vaysn un grinem vaks. gehaltn hot zi es krum un ongeshtrengt vi a kind, un der heyser vaks hot aruntergetrift oyf ire finger. mir hot zikh derfun geshmeykhlt, un a bisl hot es mikh gerirt oykh. inveynik hob ikh ongehoybn nokhgeyn tsu bislekh. tsurikshmuesndik -- farvos nit?... a balebatish* hoyz un balebatishe* mentshn. parnose* iz faran. di muter iz gintsik, un m'zet basheynperlekh az di tokhter hot mikh lib. nishmer, zi iz nisht keyn sheyne un -- _aza_ shtile, _aza_ shtile!... yud beys* far purim* hot men dem varshever gekhapt mit a shikse, un di zelbe nakht hot er zikh oyfgehongen in der ezres-noshim* oyf a henglaykhter. zayn rekhte hant hot mit tsvey finger geshtekt baym haldz inem fartsoygenem hoyznrimen. di hoyzn aleyn hobn zikh aropgeglitsht fun di mogere lendn un zenen aribergehongen iber di shikh. di helft funem kerper mit velkher mentshn shemen zikh un haltn zi farborgn fun fremde oygn hot zikh itst daytlekh getseykhnt unter di dine, koytike gatkes, un durkh a ris hot durkhgekukt dos bloyblase farhiltserte layb. baym arunternemen dem guf* fun zayn tlie*, hot der kleyne khaym*|l zikh moyre*|dik tseyomert un hot nokh dem gekhlipet un geshlukertst shtundn nokhanand, un s'iz geven ummeglekh im ayntsushtiln. oyser undz, di bokherim* fun der yeshive*, iz keyner tsu der levaye* nisht gegangen. mit der mite* oyf di akslen, hobn mir getrotn in der kashe fun halb tsegangenem ayz, un di yatke yungen hobn gelakht fun undz un undz nokhgeshrign epes vos mir hobn nisht gehert -- nisht gevolt hern. mekaber* geven hot men dem mes*, vi a meabed* atsme* ladaas*, hart baym ployt aribern grobn. khaym*|l arye-leyb|s* hot men opgenumen fun der yeshive*. der krutohorer iz plutsim farshtumt gevorn un in gikhn iz er in gantsn farshvundn fun der shtot. nis*|l dayen* hot zikh itst gevorfn oyf mentshn vi a meshuge*|ner hunt, un di bokherim* hobn ongehoybn farlozn di yeshive* eyner nokhn tsveytn, mitn oysreyd oyf yontef* aheym, nor in der emes*|n mit der kavone* nisht tsuriktsukumen, un oyfn zumerdiken zman* zenen fun undz farblibn sakhakl* a fuftsn-zekhtsn ire. di yeshive* hot zikh genumen funanderfaln eyvrim*|vayz, vi gefresn fun frantsn. un ikh bin geven dershrokn -- tif. yud gimel* der friling iz fundestvegn ongelofn mitn impet fun a yungn loshek. shalakhmones*-treger hobn nokh geshpant in der blote un gehit di vayse tishtekhlekh oyf di tetslekh fun a shprits, nor yidn mit geflokhtene koyshn oyf di pleytses, vos hobn geshpreyt arum zikh dem geshmakn reyekh* fun frishgebakener matse*, hobn shoyn gekont kleybn trukene berglekh far zeyere trit. yidn hobn arumgeshmayet tsvishn di kromen mit hayterere penem*|er, un eyn mol hob ikh gezen zusi mikhlyes shteyn in shmuesn mit a shokhn*, un oyf zayne lipn hot getsitert a shmeykhl -- a shmeykhl a nebekhdiker, a shtoybiker un a dribninker -- ober a shmeykhl. beeynay* roisi*. in di vayte mekoymes*, baym oybershtn loyf fun dnyepr, zenen tsegangen groyse masn shney, hobn tsebrokhn di harte dek fun taykh oyf zayn gantser leng un zikh arayngerisn in zahoryer tol kimat* biz tsu der shtot. m'hot shoyn vider gehert dos fayfn fun shifn oyfn taykh, di arumike berg hobn genumen grinen, in der luft hobn zikh getrogn dine, zise un faykhte reykhes* -- un di zun hot gebakn. tsvey vokhn in sfire* iz shoyn der taykh arayn tsurik in zayne bregn, di blote hot oysgetriknt, der bez hot genumen blien -- un di zun hot gebakn un gebakn. ven der vayser tsvit hot bashpritst di vaynshlbeymer in di go*|ishe gasn, zenen mir shoyn gelofn yedn tog tsum taykh zikh bodn, un der shtoyb oyf di vegn iz geshtanen in zayln. der friling iz farbaygelofn in fuln galop, un der zumer hot ibergenumen di memshole* mit a shtarker un zikherer hant. -- in di groyse hitsn iz tsu iser* tabatshnik in hoyz gekumen a gast: a tokhter fun tsherkas, mit a kind bay der brust. in zal hot a fremde shtim gezogt: "di shvigekh hot nish' geheysn viklen", un bay mir iz ibergelofn a tsiter ibern ruknbeyn, vi a tropn regn volt mir arayn in kolner. di shtim iz geven a nidrike, a brustike, etvos heyzeriklekh, un mit epes a zaytikn unterloyf, vi a glezerne shoyb volt in ir getsitert din un shvakh. un gezogt hot di shtim: "di shvigekh hot nish' geheysn viklen". ikh hob bay zikh opgemakht nisht avektsugeyn biz ikh'l nisht zen dem gast, un mayn vuntsh iz derfilt gevorn shneler vi ikh hob zikh gerikht. zi iz arayn in kikh in a por minut arum un genumen epes zukhn in der shafe fun geshir un mikh tkhiles* nit bamerkt. ikh hob tsayt gehat tsu zen a hoykhn un likhtikn kop hor un a veykhe flisike figur in a loyzn shvartsn kleyd mit a zaydenem geroysh. plutsim hot zi mikh derzen, un ongeshtelt oyf mir a por groye farvunderte oygn. mir hot zikh geshtelt der bisn in haldz. zi iz bald aroys fun kikh, un khotsh mayne oygn zenen geven fargrobn in teler, hob ikh gezen az in a vinkl fun frishn moyl hoyert a shmeykhl. ikh hob zikh aroysgeganvet fun hoyz. oyf a shtel tsvishn di kleytn hot geflamt in der zun a hoyfn royte karshn, un ikh hob gekoyft far a por kopikes. bay der tir fun der yeshive* hob ikh bagegnt dem stavisker. -- vilst makhn a brokhe*? -- hob ikh im ongebotn. er hot zikh zeyer farvundert. -- vu hostu genumen karshn? -- di shvigekh hot nish' geheysn viklen, -- hob ikh gezogt. -- vos zogstu? -- viklen hot di shvigekh nish' geheysn. nish' geheysn hot di shvigekh viklen. geheysn viklen hot di shvigekh nish' -- meshuge*! -- hot der stavisker gezogt. -- kum, geyst zikh bodn? -- neyn' kh'vel zikh zetsn lernen. lernen hob ikh zikh nisht gezetst. ikh hob zikh arumgevorfn fun der yeshive* in kloyz, fun kloyz, fun kloyz in reb*|ns hoyf, un ibergekhazert di verter vegn dem vos di shviger hot nisht geheysn oyfn shteyger fun "leyeshuosekho* kivisi*". azelkhe poshet*|e verter! nisht umzist zogt di gemore*: "kol* beisho* erve*". erve*? fe! a mies* vort. aderabe*, aza kol* iz vi -- vi dos brumen fun a toyb. zol dos brumen fun a toyb zayn umverdik in di oyern fun got? un dos "brodish": shvigekh(20). es klingt vi a loshn* fun meeyver-leyam*. un aza kop hor, hoykh un likhtik vi a skirde shtroy. ot, vaybershe hor -- vider a farbotener inyen*, vider "erve*" -- a vort vos iz vi a shpay in ponem*. un der zaydener shorkh funem kleyd arum a farborgenem guf* -- a guf* vos khvalyet zikh vi der taykh in a vintl, vi di zangen in feld. a dribner tsiter hot genumen geyn iber mayn kerper. mayn got! dayn hant hot mikh getrofn plutslung un shtark. -- yud daled* in ovnt hob ikh zikh koym dervart oyfn shpay fun "oleynu*" un bin avekgelofn esn vetshere. dos hoyz iz mir antkegngekumen on a shayn fun inveynik; di hoykhe fentster hobn blind geshimert droysn kegn dem mayrev*|dikn himl. mayn gemit iz gefaln mit a mol. in hoyz iz keyner nisht geven oyser der kekhin, un zi hot mikh opgepatert on putsn un eyns-un-tsvey. nokh dem hob ikh zikh lang arumgedreyt iber der gas hin un tsurik, nor dos hoyz hot alts gekukt kalt un farfremdt, der shimer in di fentster hot zikh oysgeloshn, un ikh bin avek tsu zikh in der yeshive*. di vokh hot zikh getsoygn lang. ikh hob legamre* farloyrn dem kheyshek* tsum lernen, un az ikh hob gepruvt efenen a gemore* hob ikh zi teykef* farmakht mit a klap. gehert a mayse*? az eyner rayt oyf a beheyme* un der anderer firt, un yeder fun zey tayne*|t az di beheyme* iz zayne, iz ... iz vos geyt es mikh on? vos far a shaykhes* hot es tsu mir? vi azoy rirt es on dem tarashtsher bokher* vos zayn lebn biz aher iz gegangen azoy un azoy un vayter vet er geyn ... yo, take, vi azoy vet es geyn vayter? vos vet fun mir zayn, vos vel ikh mit zikh ton? stisi der almones* tokhter, di statetshne tsirl -- di kloyz -- di shnitkrom -- zusi mikhlyes?... der dinstog hot mir oykh nisht geholfn. di vayte velt, di amolike, iz plutsim gevorn shoyn _gor vayt_, hot farloyrn di frier oykh umzikhere mamoshes*|dikayt, yedn shpur fun khoymer*; ire farbn zenen gevorn vaserik, di reykhes* hobn zikh oysgevept. ikh hob dem dinstog epes nisht gefast un nisht gegesn, un dos mol iz es bay mir geven der ergster tog fun der vokh. nor erger fun alem iz geven dos vos ikh hob fargesn ir ponem* -- ikh meyn, dos ponem* fun iser* tabatshniks tokhter. ikh hob zi dokh gor rekht nisht ongezen inem kurtsn oygnblik dort in kikh, hob ikh gedenkt bloyz di hoykhe shtroyene hor, un di shtim mitn glezernem klung hot gezungen in mir, un nokh epes azoyns hot getsupt un getsoygn in mir vi a farshtokhener finger -- un dos iberike iz tseshvumen gevorn, un ikh hob zikh gefilt vi eyner vos hot gefunen un teykef* farloyrn. a por mol durkh der vokh, in di oventn, hob ikh zich gedreyt arum hoyz, nor umzist. un az ikh hob shoyn dertsoygn biz donershtog un bin gekumen ahin tsu varemes -- hob ikh zi nisht getrofn in hoyz. ale zenen geven in der heym, un es zenen geven epes gest, un geredt hot men, dakht zich, fun ir -- un zi iz nisht geven, ikh hob gegesn -- gegesn gebentsht -- gebentsht, avade* a sho* nokhanand -- nishto. a farloshener hob ikh oyfgehoybn fun benkl, un in tir hob ikh zikh tsuzamengeshtoysn mit ir un bin opgeshprungen tsurik. zi iz ongekumen oyf mir vi epes a raykhe un zeltene peyre* -- a shaynendike, a royte un a vayse, in a khvalye fun shpitsn un griner zayd, mit a geflokhtenem tsop vi a krants arum shtern, mit grinlekhgroye oygn vi tsvey rayfe fule agresn, in a dinem un zisn reyekh* fun psomim*. ikh bin geblibn shteyn a farblendter, a fargliverter, un zi hot zikh genumen on a zayt kedey* mikh oystsumaydn, un in dem zelbn oygnblik hob ikh zikh gekhapt ir optsutretn dem veg -- un bin opgetrotn in der zelber zayt. zi hot mikh a loz geton tsu der anderer zayt, un ikh hob zikh a vorf geton ir antkegn. zi hot aroysgeshosn in a gelekhter un vider hob ikh gehert dem glezernem unterklang in dem brustikn lakh, un a tsetumlter hob ikh in fartsvayflung getantst fun zayt tsu zayt un zi nisht gelozn durkhgeyn. ir gelekhter hot mir nokhgeklungen oykh dan, ven mir hobn zikh vi-es-iz funandergeplontert un ikh bin aroysgeshprungen fun der tir. --------------------------------------------- End of _The Mendele Review_ 05.009 [cont. in TMR 05010] Leonard Prager, editor Subscribers to _Mendele_ (see below) automatically receive _The Mendele Review_. Send "to subscribe" or change-of-status messages to: listproc@lists.yale.edu a. For a temporary stop: set mendele mail postpone b. To resume delivery: set mendele mail ack c. To subscribe: sub mendele first_name last_name d. To unsubscribe kholile: unsub mendele ****Getting back issues**** _The Mendele Review_ archives can be reached at: http://www2.trincoll.edu/~mendele/tmrarc.htm --------------------------------------------------------