_The Mendele Review_: Yiddish Literature and Language (A Companion to _MENDELE_) ______________________________________________________ Contents of Vol. 03.014 31 August 1999 Perets' "Bontshe Shvayg" Revisited (Part Two) 3) "Bontshe Shvayg" [Yiddish text]* (Yitskhok-Leybush Perets) * Readers are reminded that the story in this issue of _The Mendele Review_ can be read in Yiddish letters. It is available in the TMR Archive in both PDF and UNICODE formats. http://www2.trincoll.edu/~mendele/tmrtoc03.htm 3)---------------------------------------------------- Date: 31.8.99 From: Leah Krikun Subject: Perets' Bontshe Shvayg(*) \spell bekheyrem b|Hrm \spell neveyle nBlh \spell skhye zkhyh \spell kabren kbrn \spell harugem hrugym \spell meshiekhs mshyH|s \spell malokhem ml#khim \spell nifter nftr \spell nisbakesh nTbksh \spell yeshive yshyBh \spell beyeshive byshyBh \spell kisey-hakoved Ks#-h|KBwd \spell Avrom #Brhm \spell ovinu #Bynu \spell kateyger ktigwr \spell bezdn biT-din \spell kaptsn kbtsn \spell kafakl Kf-hkl \spell tsadik tsdyk \spell bekitser bkytswr \spell malekh ml#kh \spell meylits mlyts \spell kohl kwl \spell Iyev #yuB \spell mal ml \spell moyel mwhl \spell marshas mrsheT \spell beged bgd \spell bakoshe bkshh \spell bal- bel- \spell tsdoke tsdk|h \spell toyve twBh \spell oylem ewlm \spell ho|emes h|#mT \spell ha|sheker hshkr \spell goyses|n gwss|n \spell raboysay rbwTy \spell av- aB- \spell yerikhoy yryHw \spell kheylek Hlk \spell dayonem dynym \spell mesupek msupk bontshe shvayg [1894] fun Yitskhok-leyb Perets [1] do! oyf der velt, hot bontshe shvaygs toyt nokh keyn ayndruk nisht gemakht! fregt emetsn bekheyrem: v e r bontshe iz geven, vi azoy er hot gelebt, oyf vos er iz geshtorbn! tsi hot in im dos harts geplatst, tsi di koykhes zenen im oysgegangen, tsi der markh-beyn hot zikh ibergebrokhn unter a shvere last... ver veyst? efsher iz er gor far hunger geshtorbn! [2] a ferd in tramvey zol faln, volt men zikh mer interesirt. es voltn tsaytungen geshribn, hunderter mentshn voltn fun ale gasn gelofn un di neveyle bakukt; batrakht afile dos ort, vu di mapole iz geven... [3] nor dos ferd in tramvey volt oykh di skhye nisht gehat, es zol zayn azoy fil ferd vi mentshn -- toyznt milyon! [4] bontshe hot shtil gelebt un iz shtil geshtorbn; vi a shotn iz er durkh -- durkh undzer velt! [5] oyf bontshes bris hot men keyn vayn nisht getrunken, es hobn keyn koyses geklungen! tsu bar-mitsve hot er keyn klingendike droshe nisht gezogt... gelebt hot er vi a groy kleyn kerndl zamd baym breg fun yam. tsvishn milyonen zayns-glaykhn; un, az der vint hot'n oyfgehoybn un oyf der anderer zayt yam aribergeyogt, hot es keyner nisht bamerkt! [6] baym lebn hot di nase blote keyn tseykhn fun zayn fus nisht bahaltn? nokhn toyt -- hot der vint dos kleyne bretl fun zayn keyver umgevorfn; dem kabrens vayb hot es gefunen vayt fun keyver un derbay a tepl kartofl opgekokht... es iz dray teg nokh bontshes toyt, fregt dem kabren bekheyrem, vu er hot'n galeygt! [7] volt bontshe a matseyve gehat, volt efsher iber hundert yor an altertum-forsher zi gefunen, un der nomen "bontshe shvayg" volt nokh amol ibergeklungen in undzer luft. [8] a shotn! zayn fotografye iz nisht geblibn bay keynem in moyekh, bay keynem in harts; es iz fun im keyn zeykher geblibn! [9] "keyn kind, keyn rind"; elnt gelebt -- elnt geshtorbn! [10] ven nisht der mentshlekher geruder, volt efsher emetser amol derhert vi bontshes markh-beyn hot unter der last geknakt; volt di velt mer tsayt gehat, volt emetser efsher amol bamerkt, az bontshe (oykh a mentsh) hot lebedikerheyt tsvey oysgeloshene oygn un shreklekh ayngefalene bakn; az afile ven er hot nor shoyn keyn last nit oyf di pleytses, iz im oykh der kop tsu der erd geboygn, glaykh er volt lebedikerheyt zayn keyver gezukht! voltn azoy veynik mentshn vi ferd in tramvey geven, volt efsher amol emetser gefregt: vu iz bontshe ahingekumen?! [11] ven men hot bontshen in shpitol arayngefirt, iz zayn vinkl in suterine nisht leydik geblibn -- es hobn deroyf tsen zayns glaykhn gevart, un tsvishn zikh dem vinkl "in flus" litsitirt; ven men hot'n fun shpitol-bet in toytn-shtibl arayngetrogn, hobn oyfn bet tsvantsik oreme kranke gevart... ven er iz aroys fun toytn-shtibl -- hot men tsvantsik harugem fun unter an ayngefaln hoyz gebrakht -- ver veyst vi lang er vet ruik voynen in keyver? ver veyst vifl es vartn shoyn oyf dem shtikl plats.... [12] shtil geboyrn, shtil gelebt, shtil geshtorbn un nokh shtiler bagrobn. * * * * * * * * * * * * * * * * * * [13] nor nisht azoy iz geven oyf yener velt! dortn hot bontshes toyt a groysn ayndruk gemakht! [14] der groyser shoyfer fun meshiekhs tsaytn hot geklungen in ale zibn himlen: bontshe shvayg iz nifter gevorn! di greste malokhem mit di breytste fligl zenen gefloygn un eyner hot dem andern ibergegebn: bontshe iz "nisbakesh gevorn beyeshive shel mayle!" in ganeydn iz a rash, a simkhe, a geruder: "bontshe shvayg! a shpas bontshe shvayg!" [15] yunge malokhem|lekh mit brilyantene eygelekh, goldene drotarbetndike fligelekh un zilberne pantofelekh zenen bontshen antkegngelofn mit simkhe! der geroysh fun di fligl, dos klapn fun de pantofelekh un dos freylekhe lakhn fun di yunge, frishe, royzike maylekhlekh hot farfult ale himlen un iz tsugekumen biz tsum kisey-hakoved, un got aleyn hot oykh shoyn gevust, az bontshe shvayg kumt! [16] Avrom ovinu hot zikh in toyer fun himl geshtelt, di rekhte hant oysgeshtrekt tsum breytn "sholem aleykhem" un a ziser shmeykhl shaynt azoy hel oyf zayn altn ponem! [17] vos redlt azoy in himl? [18] dos hobn tsvey malokhem in ganeydn arayn far bontshes vegn a gingoldene fotershtul oyf redlekh gefirt! [19] vos hot azoy hel geblitst? [20] dos hot men durkhgefirt a goldene kroyn mit di tayerste shteyner gezetst! alts far bontshen! [21] nokh farn psak fun bezdn shel mayle? fregn di tsadikem farvundert un nisht gor on kine. [22] - - o! entfern di malokhem, dos vet zayn a proste puste forme! kegn bontshe shvayg vet afile der kateyger keyn vort in moyl nisht gefinen! di "dyele" vet doyern finf minut! - - ir shpilt zikh mit bontshe shvayg! - - _________________ [23] az di malokhem|lekh hobn bontshen gekhapt in der luft un opgeshpilt im a zemer; az Avrom ovinu hot im vi an altn kamerad di hant geshoklt; az er hot gehert, az zayn shtul iz greyt in ganeydn; az oyf zayn kop vart a kroyn; az in bezdn shel mayle vet men iber im keyn vort nisht redn -- hot bontshe, glaykh vi oyf yener velt, geshvign far shrek! ez iz im dos harts antgangen! er iz zikher, az dos muz zayn a kholem, oder a proster toes! [24] er iz tsu beyde gevoynt! nisht eyn mol hot im oyf yener velt ge|kholem|t, az er kloybt gelt oyf der podloge, gantse oytsres lign... un oyfgekhapt hot er zikh nokh a greserer kaptsn vi nekhtn... nisht eyn mol hot im emets far toes tsugeshmeykhlt, a gut vort gezogt un ibergedreyt zikh un oysgeshpign... [25] -- mayn mazl.-- trakht er -- iz shoyn azoy! [26] un er hot moyre gehat di oygn oyftsuhoybn, der kholem zol nisht farshvindn; er zol zikh nisht oyfkhapn ergets in a heyl tsvishn shlangen un ekdeshn! er hot moyre fun moyl a klang aroystsulozn, mit a glid a rir tsu ton -- men zol im nisht derkenen un avekshlaydern oyf kafakl... [27] er tsitert un hert nisht di malokhem|s komplimentn, zet nisht zeyer tantsn arum im, er entfert nisht Avrom ovinu oyfn hertslekhn "sholem aleykhem", un -- gefirt tsum bezdn shel mayle -- zogt er im keyn "gut morgn" nisht... [28] oyser zikh iz er far shrek! [29] un zayn shrek iz nokh greser gevorn, az er hot, nisht vilndik, derzen di podloge fun bezdn shel mayle. same alabaster mit brilyantn! "oyf aza podloge shteyen mayne fis!" -- er vert in gantsn farshtart! "ver veyst velkhn gvir, velkhn rov, velkhn tsadik men meynt... er vet kumen -- vet zayn mayn fintsterer sof!" [30] far shrek hot er afile nisht gehert vi der prezident hot befeyresh oysgerufn: "di dyele fun bontshe shvayg!" un, derlangendik dem meylits yoysher di aktn, gezogt: "lez, nor bekitser!" [31] mit bontshen dreyt zikh der gantser salon. es roysht im in di oyern. inem geroysh hert er dokh ale mol sharfer un sharfer dem malekh|s meylits|es zis kohl vi a fidl: [32] -- zayn nomen -- hert er -- hot im gepast vi tsu a shlank layb a kleyd fun an artist a shnayders hant. [33] -- vos redt er? -- fregt zikh bontshe, un er hert vi an umgeduldiker kohl hakt iber un zogt: [34] -- nor on mesholem! [35] -- er hot zikh keyn mol -- heybt vayter on der meylits yoysher -- oyf keynem nisht geklogt, nisht oyf got, nisht oyf layt; in zayn oyg hot keyn mol nisht oyfgeflamt keyn funk fun has, er hot es keyn mol nisht oyfgehoybn mit a pretenzye tsum himl. [36] bontshe farshteyt vayter nisht a vort, un dos harte kohl shlogt vayter iber: [37] -- on retorik! [38] -- Iyev hot nisht oysgehaltn. er iz umgliklekher geven -- [39] -- faktn, trukene faktn! ruft nokh umgeduldiker der prezes. [40] -- tsu akht tog hot men im mal geven -- [41] -- nor on realizm! [42] -- a moyel a fusher hot dos blut nisht farhaltn -- [43] -- vayter!" [44] -- er hot alts geshvign (firt vayter der meylits yoysher) afile ven di muter iz im geshtorbn un er hot tsu draytsn yor a shtifmame bakumen... a shtifmame a shlang, a marshas.... [45] -- meynt men dokh efsher fort mikh? trakht bontshe -- [46] -- on insinuatsyes oyf drite perzonen, beyzert zikh der prezes. [47] -- zi flegt im kargn dem bisn...eyernekhtik farshimlt broyt... hor-flaks far fleysh... un zi hot kave mit smetene getrunken -- [48] -- tsu der zakh! shrayt der prezes. [49] -- zi hot im far dos keyn negl nisht gekargt un zayn broyn-un-bloy layb flegt oyskukn durkh ale lekher fun zayne farshimlt-tserisene kleyder... vinter in di greste frest hot er ir borves oyfn hoyf holts gehakt, un di hent zenen tsu yung un tsu shvakh geven, di kletslekh tsu dik, di hak tsu shtumpik... nisht eyn mol hot er zikh di fis opgefroyrn, nor geshvign hot er, afile zikh farn foter -- [50] -- farn shiker! lakht arayn der kateyger, un bontshen vert kalt in ale eyvrem -- [51] -- nisht geklogt, endikt der meylits yoysher dem zats. [52] -- un shtendik elnt -- firt er vayter -- keyn khaver, keyn talmetoyre, keyn kheyder... keyn gants beged... keyn fraye minut -- [53] -- faktn -- ruft vayter der prezes. [54] -- er hot geshvign afile shpeter, ven der foter hot'n shiker|erheyt a mol ongekhapt bay di hor un in mitn a shneyendiker vinter-nakht aroysgevorfn fun shtub! er hot zikh shnel oyfgehoybn fun shney un iz antlofn vu di oygn hobn im getrogn... [55] oyfn gantsn veg hot er geshvign... baym grestn hunger hot er nor mit di oygn gebetlt! [56] ersht in a shvindlendiker, naser friling-nakht, iz er in a groyser shtot arayngekumen, er iz arayn vi a tropn in a yam un dokh hot er di eygene nakht in arest farbrakht... er hot geshvign, nisht gefregt farvos, far ven? er iz aroys un di shverste arbet gezukht! nor er hot geshvign! [57] shverer far der arbet iz geven zi tsu gefinen -- er hot geshvign! [58] bodndik zikh in kaltn shveys, tsuzamengedrikt unter der shverster last, baym grestn kramp in leydikn mogn -- hot er geshvign! [59] bashpritst fun fremder blote, bashpign fun fremde mayler, ge|yogt fun tratuarn mit der shverster last arop in gasn tshvishn droshkes, karetn un tramveys, kukndik yede minut dem toyt in di oygn arayn -- hot er geshvign! [60] er hot keynmol nisht ibergerekhnt, vifl pud last es kumt oys oyf a groshn, vifl mol er iz gefaln bay yedn gang far a drayer, vifl mol er hot shir nisht di neshome oysgeshpign, monendik zayn fardinst; er hot nisht gerekhnt, nist zayn, nisht yenems mazl, nor geshvign! [61] zayn eygn fardinst hot er oykh nisht hoykh gemont! vi a betler hot er zikh bay der tir geshtelt, un in di oygn hot zikh a hintishe bakoshe gemolt! "kum shpeter" un er iz farshvundn shtil vi a shotn, kedey shpeter nokh shtiler oystsubetlen zayn fardinst! [62] er hot afile geshvign, ven men flegt im opraysn fun zayn fardinst, oder araynvarfn a falshe matbeye!... [63] er hot als geshvign... [64] -- meynt men dokh take mikh! treyst zikh bontshe. ________ [65] -- eyn mol -- firt vayter der meylits yoysher nokh a trunk vaser -- iz in zayn lebn an enderung geshen... es iz durkhgefloygn a kotsh oyf gumene reder mit tseploshete ferd... der shmayser iz shoyn lang fun vaytns gelegn mit a tseshpoltenem kop oyfn bruk... fun di dershrokene ferds mayler shpritst der shoym, fun unter di podkoves yogn zikh funken, di oygn blishtshen vi brenendike shturkatsn in a fintsterer nakht -- un in kotsh zitst nisht toyt nisht lebedik a mentsh! [66] un bontshe hot di ferd farhaltn! [67] un der gerateveter iz geven a yid a bal-tsdoke un hot bontshen di toyve nisht fargesn! [68] er hot im dem ge|harg|etns baytsh ibergegebn; bontshe iz a shmayser gevorn! nokh mer -- er hot im khasene gemakht, nokh mer -- er hot im afile mit a kind farzorgt -- [69] un bontshe hot a l t s geshvign! [70] -- mikh meynt men, mikh! bafestikt zikh bontshe in der deye, un hot dokh nisht di hoze an oyg tsu varfn oyfn bezdn shel mayle"... [71] er hert zikh vayter ayn tsum malekh meylits: [72] -- er hot geshvign afile ven zayn bal-toyve hot in kurtsn bankrotirt un im zayn loyn nisht batsolt... [73] er hot geshvign afile ven dos vayb iz fun im antlofn un ibergelozt im a kind fun der brust... [74] er hot geshvign afile mit fuftsn yor shpeter, ven dos kind iz oysgevaksn un genug shtark geven -- bontshen aroystsuvarfn fun shtub... [75] -- mikh meynt men, mikh! freyt zikh bontshe. _____________ [76] -- er hot afile geshvign -- heybt on veykher un troyeriker der malekh meylits -- ven der eygener bal-toyve hot zikh mit ale oysgeglaykht, nor im keyn groshn skhires nisht tsurikgegebn -- un afile demolt, ven er iz bontshen (vayter forndik oyf a kotsh mit gumene reder un ferd vi leybn) ibergeforn.... [77] er hot alts geshvign! er hot afile der politsey nisht gezogt, ver es hot im tsurekhtgemakht... ___________ [78] er hot geshvign afile in shpitol, vu men meg shoyn shrayen! [79] er hot geshvign afile ven der dokter hot on fuftsn kopekes nisht gevolt tsugeyn tsu zayn bet, un der vekhter, on finf kopekes - toyshn im di vesh! [80] er hot geshvign baym goyses|n -- er hot geshvign baym shtarbn!.... keyn vort kegn got, keyn vort kegn layt! [81] -- diksi! __________ [82] bontshe heybt on vayter tsu tsitern oyfn gantsn layb. er veyst az nokhn meylits yoysher geyt der kateyger! ver veyst vos d e r vet zogn! bontshe aleyn hot zayn lebn nisht gedenkt. nokh oyf yener velt hot er yede minut di frierdike fargesn... der malekh-meylits hot im alts dermont....ver veyst vos der kateyger vet im dermonen! [83] -- raboysay! heybt on a sharf-shtekhndik-briendik kohl -- nor er hakt op -- [84] -- raboysay, heybt er nokh a mol on, nor veykher un hakt vayter op. [85] endlekh hert zikh, fun dem eygenem haldz aroys, kemat a veykh kohl: [86] -- raboysay! er hot geshvign! vel ikh oykh shvaygn! [87] es vert shtil -- un fun fornt hert zikh a naye veykhe tsiterdike shtime: [88] -- bontshe, mayn kind bontshe! ruft im vi a harpe... mayn hartsik kind bontshe! [89] in bontshen tseveynt zikh dos harts...er volt shoyn atsind di oygn geefnt, nor zey zenen farfintstert fun trern... es iz im azoy zis-veynendik keyn mol nisht geven... "mayn kind," "mayn bontshe" -- zayt di muter iz geshtorbn, hot er aza kohl un azoyne verter nisht gehert -- [90] -- mayn kind! firt vayter der av-bezdn -- du host alts gelitn un geshvign! es iz nishto keyn gants glid, keyn gants beyndl in dayn layb on a vund, on a blutik ort, es iz nishto keyn eyn bahaltn ort in dayn neshome, vu es zol nisht blutn... un du host alts geshvign... [91] dort hot men zikh nisht farshtanen deroyf! du aleyn host gor efsher nisht gevust, az du kenst shrayen, un az fun dayn geshrey kenen yerikhoy|s moyern tsitern un aynfaln? du aleyn host fun dayn farshlofenem koyekh nisht gevust... [92] oyf yener velt hot men dayn shvaygn nisht baloynt, nor dort iz der oylem-ha|sheker, do, oyfn oylem-ho|emes vestu dayn loyn bakumen! [93] dir vet dos bezdn shel mayle nisht mishpetn, dir vet es nisht pasken|en. 1 [94] dir vet es keyn kheylek nisht oys- un nisht opteyln: nem dir, vos du vilst! a l e s iz dayn! [95] bontshe heybt dos ershte mol di oygn oyf! er vert vi farblendt fun der likht fun ale zaytn. ales blankt, ales blishtshet, fun ales yogn shtraln: fun di vent, fun di keylem, fun di malokhem, fun di dayonem! same englen! [96] er lozt di mide oygn arop! [97] -- take! -- fregt er mesupek un farshemt. [98] -- zikher! -- entfert fest der av-bezdn! zikher, zog ikh dir, az ales iz dayn. ales in himl geher tsu dir! klayb un nem, vos du vilst, du nemst nor bay dir aleyn! [99] -- take? fregt bontshe nokh a mol, nor shoyn mit a zikhern kohl. [100] -- take! take! take! -- entfert men im oyf zikher fun ale zaytn. [101] -- nu, oyb azoy -- shmeykhlt bontshe -- vil ikh take ale tog, in der fri a heyse bulke mit frisher puter! [102] dayonem un malokhem hobn aropgelozt di kep farshemt; der kateyger hot zikh tselakht. ___________ Endnote *) In Yiddish the title is often given as Bontsye, a variant pronunciation of the name. The meaning of the title is literally 'Bontshe be Silent', but the prevalent translation is 'Bontshe the Silent'; 'Bontshe Silent' has also been used. The text here is based on _Y.-L. Perets; ale verk_. nyu-york: tsiko bikher farlag, 1947, band tsvey, zz' 412-420. This text leaves much to be desired. The form 'Bontshe' is used here (though the Tsiko text has 'Bontsye') and the orthography is modernized, e.g. inderfri = in der fri; eynmol = eyn mol. Paragraphs have been numbered for the reader's convenience. Corrections in the text: [33] ir > er; hakt im iber > hakt iber; [56] shvindldiker > shvindlendiker; [79] kopikes > kopekes; kop. > kopekes. I have not followed the Tsiko text emphases by letter-spacing. The word for 'voice'is romanized _kohl_ to avoid confusion with its homonym _kol_ 'all'. ______________________________________________________ End of _The Mendele Review_ 03.014 Leonard Prager, editor Subscribers to _Mendele_ (see below) automatically receive _The Mendele Review_. Send "to subscribe" or change-of-status messages to: listproc@lists.yale.edu a. For a temporary stop: set mendele mail postpone b. To resume delivery: set mendele mail ack c. To subscribe: sub mendele first_name last_name d. To unsubscribe kholile: unsub mendele ****Getting back issues**** _The Mendele Review_ archives can be reached at: http://www2.trincoll.edu/~mendele/tmrarc.htm