_The Mendele Review_: Yiddish Literature and Language (A Companion to _MENDELE_) ______________________________________________________ Contents of Vol. 02.016 8 May 1998 1) Yiddish Matters: From the Editor (Leonard Prager) 2) "in gehenem oyf a keyt," _muser|nikes_ (Khayem Grade) 1)---------------------------------------------------- Date: 8 May 1998 From: Leonard Prager Subject: Yiddish Matters In this issue: We continue with Khayem Grade's _muser|nikes_: the seventh and next-to-last section "in gehenem oyf a keyt." Coming: 1. professor Dov noy, araynfir tsu di _etnografishe anketes_, vilne, 1928 (Professor Dov Noy: Introduction to _Ethnographic Questionaire_, Vilna, 1928) 2. _Etnografishe anketes_, "yontoyvem," "klolem far zamler fun etnografishn materyal," [yidisher visnshaftlekher institut serye "organizatsye fun der yidisher visnshaft"], numer 4 heft 1, vilne, 1928. (Rules for Collectors of Ethnographic Material, [YIVO Series: Organization of Jewish Studies] No. 4, Issue 1: _Holidays_, Vilna, 1928) 2)---------------------------------------------------- Date: 8 May 1998 From: Itsik Goldenberg Subject: "in gehenem oyf a keyt," _muser|nikes_ (Khayem grade) muser|nikes [7] in gehenem oyf a keyt 001 in kikh arum di vayse tishn, shabes -- 002 iz tishebov... afile der tsefayerter reb Abe 003 iz vi a flig in vinter -- shtum. 004 men zingt keyn zmires nit. ayeder est bazunder un fartrakht. 005 emetser a borveser geyt, nit gezen, arum 006 tsevishn oylem bokherem fun fraytik oyf der nakht... 007 Khayem vilner kukt oyf Moyshe liber -- 008 der apikoyres zitst vi shtendik -- shtar, 009 a zaytiker, a kalter un a triber. 010 er nemt keyn onteyl nit in tsar 011 fun gantsn tsiber. 012 a farumerter bentsht yederer far zikh, 013 shtil, on a mezumen, 014 un men shlaykht aroys fun kikh 015 bigneyve, vi men iz gekumen... 016 Khayem vilner hot dem apikoyres opgevart in droysn. 017 liber hot a lakh geton, vi er volt zikh oyf dem gerikht. 018 avekgeshprayzt, dem kop farheybn, mit a trot a groysn, 019 der vilner iz im nokh, in mantl dos gezikht. 020 liber hot zikh opgeshtelt: "mevakesh," vos zayt ir azoy tsetumlt? 021 a bal-muser darf dokh zikh farleykenen, geyn borves, 022 dos past zikh zeyer gut tsum ruml. 023 aykh -- badarf dos nit tserudern, ir zayt dokh nor vos 024 ongekumen, un avade halt ir, 025 az es kumt nit op navaredok mit reyd -- iz oykh mekayem, 026 to vos iz, az a muser|nik an alter 027 hot zikh avekgelozt in gas a borveser leshem shomayim?.. 028 - der vilner: an alter rosh havaad, a khosn shoyn kimat -- 029 a borveser in rosh-yeshives shtub?..azoy mevatl makhn zikh, tsesharn! 030 - liber: im past nor roydef|n un muser|n zayn vaad? 031 mekayem zayn -- zolt ir... ir vilt men zol aykh dafke narn? 032 fun vanen veyst ir ober, az der ragzn mit di fis di lome, 033 hot gemeynt nor zikh tsu zayn mevatl, 034 efsher hot er grod durkh dem genumen fintstere nekome 035 on rosh-yeshive un zayn tokhter -- merer vi on zikh?.. 036 ikh ze, ir zayt nokh gor a yatl. 037 - der vilner: er hot avekgegebn khlavnen zayne shikh... 038 - liber: ir geyt oykh in klumpes oysgedreyte -- 039 far vos hot er di shikh nit opgegebn aykh? 040 der vilner vert in kas: ir zayt a khoyte 041 un a makhte... vos bin ikh do shaykh? 042 khlavnen opgebn -- ot dos iz a pule! 043 liber krimt zikh mit farakhtung: ir zayt es a mentshn-kener... 044 khlavne nemt bay im avek di psule -- 045 er iz a likhtiker, a tsikhtiker -- er iz fil shener, 046 git der ostrovoler im avek di shikh -- a zhest 047 fun gayve, rezignatsye un der iker fun nekome: zest!.. 048 fundestvegn getroyt mir nit -- ikh bin a koyfer. 049 - der vilner: men troyt aykh nit. men geyt aykh oyf di trit. 050 dokh halt men aykh -- un dos farshtey ikh nit... 051 - liber: kha-kha, ikh bin fun bikhlekh un fun khazer treyfer, 052 nor zey klern: ikh vel beser vern fort. 053 geyt zhe, vilner, treft men aykh mit mir iz -- nu... 054 der vilner tsaplt oyf un rirt zikh nit fun ort, 055 er kukt zikh um un geyt tsum apikoyres nenter tsu: 056 -- men hot a bukh gefunen in mayn kestl --- 057 - liber: a keml mit a shpigele in ayer vestl, 058 derfar hot ir gegebn tkies-kaf -- 058 - der vilner: vu hot ir shoyn alts tsunoyfgeklibn? 059 - liber: in navaredok iz do geheymer telegraf, 060 un ikh bin a navaredker shoyn a yor zibn. 061 - der vilner: un ale mol zayt ir aza -- 062 - liber: -- farleykener? -- vi kum ikh do bay zey? -- 063 dos vilt ir fregn, ha? 064 ir zet, ikh bin a muser|nik: ir klert -- un ikh farshtey. 065 gut, ikh vel aykh entfern. ikh bin geforn tsulib hunger. 066 ir banemt es nit? -- avade, ir zayt nokh a yunger, 067 deriber zog ikh aykh: antloyft in der farmakhter tayve, 068 klert nit fun der velt, vos goysest unter ayer kastn, 069 s'iz mayn khavruse, vi der shvel fun a nekeyve, 070 un ir vet zikh nit oyskoyfn mit tsen mol fastn. 071 - der vilner: vos zayt ir hungerik azoy tsu zayn farshtoysn? 072 vos shpayt ir mit aza hanoe niblpe? 073 ikh hob aykh opgevart in droysn... 074 - liber shmeykhlt troyerik: ikh ze, 075 ir zayt a negl-vaser-frumer filosof, 076 hot ir derzen dem ostrovolers sof 077 eyder ir aleyn hot ongehoybn, 078 geyt ir mit dem apikoyres dem farsholtenem tsuzamen, 079 efsher grod vet er aykh rateven dos gloybn, 080 ven ayer retungs-leyter -- muser -- shteyt in flamen... 081 farfaln, keyner vakst nit greser, vi er ken. 082 - der vilner: a bal-muser vil zayn greser vi er iz. 083 - liber: a shtus... ir vet aleyn dos shpeter zen, 084 - dos heyst: arumgeyn trogndik in harts -- a shpiz... 085 s'hot liber yomerlekh farkrimt dos moyl: 086 - zogt mir, Khayem vilner, vos iz muser behispayles? 087 un eyder Khayem vilner hot gekhapt di shayle, 088 hot liber oyfn mitn gas aroysgelozn a gehoyl, 089 er hot zikh bay di rekl-klapes ongenumen, 090 vi er volt veln raysn krie, 091 un a far|mishpet|er, ven er derzet zayn tlie: 092 - ir kent dem nign? -- dos iz muser behispayles... 093 ir zet, ot iz adurkh a froy, 094 ir hot afile nit gezen ir ponem gut, 095 filt ir zikh nit, muser|nik, azoy 096 vi ayer harts volt zikh gevorfn unter ire fis in blut? 097 a veltish frayer man zet in der froy -- dos vayb, 098 a yeshive-bokher zet di kleyder, zet di dame. 099 s'iz nit keyn garenish fun layb nokh heysn layb, 100 dos iz di elntkayt, vos zukht a shvester, zukht a mame... 101 farshteyt ir es? ir zayt nokh yung, kimat a kind, 102 ikh blayb gepleft ven s'geyen mir farbay farputste froyen -- 103 dos iz di benkenish tsu reynkeyt -- nit tsu zind. 104 dos iz di zikherkayt. di ru. der nit basherter gliklekher nisoyen. 105 a meydl-futerl -- vi veykh es iz, vi tif, 106 ikh volt in im fargrobn mayn tsuflamtn kop dem midn. 107 ikh kholem fun a vaytn tsartn briv, 108 un nit fun nadn -- a yeshive mit a tsholnt un a bas-yekhide. 109 liber khapt zikh on mit beyde hent baym brust, 110 vi er volt veln zi oyf tsvey tsuraysn: 111 -- s'iz do aza gehenem-flister: lust! 112 un ikh hob mit a nign es gevolt aribershprayzn -- 113 der nign dos iz muser behispayles... 114 ot zaynen mir atsind in mitn shtot, 115 ir zayt shoyn do a mol gevezn? -- neyn! 116 ot geyen yunge layt farbay mit a geshvindtn trot, 117 glaykhgiltik un kalt -- un ir muzt firn krig mit yedn shteyn. 118 der himl bloyt. gelekhter blendt. es vinken fentster. 119 yeder moyer freyt zikh -- un farleyknt aykh... 120 alevay volt ir gezen in alts geshpenster, bloyz geshpenster, 121 nor yeder likhtflek zet oys a farkishefter in taykh. 122 ir benkt, un shlingt vi heyse ayzns -- lign, 123 shlept ir zikh avek; dos ponem in di hent 124 fargrobt ir zikh in a besmedresh-lokh -- un mit a nign 125 vilt ir optoytn dos harts in zikh, vos brent -- 126 der nign -- dos iz muser behispayles... 127 Khayem vilner hot di hent tseshpreyt: 128 -- ver hot aykh genoyt? 129 s'hot liber sharf arayngeshnitn: 130 -- broyt! 131 - der vilner: heyst es, ir hot zikh farshtelt -- un nit gelernt, 132 to vos azoy fil payn, azoy fil trern, -- 133 ir hot dokh keyn antoyshung nit gelitn. 134 -- liber: farvor, ir zayt gerekht, farvor. 135 ikh bin geven an apikoyres shoyn tsu draytsn yor; 136 tsu bar-mitsve nit geleygt keyn tfilin, 137 gevust fun darvinen, di kritiker fun bibl -- 138 nor broyt iz nit geven in undzer shtibl... 139 bin ikh geforn esn teg, mayn hungerkramf tsu shtiln. 140 az ikh dermon zikh on di fremde tishn, 141 vilt zikh mir in blote leygn, 142 mit koyt fun unter reder zikh farmishn, 143 un oysraysn vi brekshteyner fun zikh di oygn. 144 nokh itster, az ikh gey arayn in heymishe, mir nonte shtiber, 145 dakht zikh mir, di balebatem kukn zikh mit khoyzek iber... 146 ikh bin gegangen in eyn hemd a gantsn vinter, 147 ikh hob fun zikh gerisn pasnvayz, 148 a farshemter fleg ikh zikh arumkukn ahinter, 149 ikh fleg zikh yedn tog farshparn knakn layz -- 150 ayedn tog fleg ikh zikh oyf tsvey sho bahaltn. 151 an oysshit hot badekt mayn gantsn layb -- tsoraas. 152 ikh fleg araynbaysn di tseyn in shtender, nit tsu makhn keyn gevaldn, 153 dos baysenish hot mir arayngeyogt in mishegas. 154 a mol bin ikh bay nakht gelegn in a vaybershul, 155 ikh hob zikh oyfn dil gevalgert, a tsebisener fun vantsn, 156 ikh hob gevolt aroys fun hoyt, ikh bin gevezn dul, 157 fun hunger hot mayn ingeveyd genumen tantsn. 158 un plutslung, vi a lebedik farshotener in grub, 159 hob ikh derhert in fintsternish -- gezang, 160 antkegn shulkhl iz geven an arbetorer-klub, 161 vos hot arayngeotemt in der nakht mit shturem un gedrang. 162 azoy hob ikh gelebt in kiev, in barditshev un in shklov. 163 der umru hot gebroyzt, di hofenung hot oyfgeblit in land in vistn 164 un ikh hob zikh gepaynikt tsvishn lamed-vov -- 165 un onanistn... 166 ikh fil nokh itster tsu mayn layb azoy fil ekl, 167 az s'iz a khidesh mir, vi ver ikh nit dervorgn, 168 ikh fleg zikh iberdekn oyfn kloyzbank mit mayn rekl, 169 un mayne opgedekte fis flegt kushn der frimorgn. 170 ikh hob gekholemt tomed fun a broytl, fun a gantsn lebl, 171 un arum mir -- a makhne in tseflikte begodim, 172 tukhle un farshtoybtkayt, ipesh, krets un shvebl, 173 un a gehenem fun geshrey: ben odem, ay, ben odem... 174 ikh bin geven in blut a veltisher, a frayer -- 175 un keyn mol nit aleyn, bashtendik in geyeg, in fayer, -- 176 loyzn hob ikh zikh gekent farshparn, 177 ober vi hob ikh gekent farshparn mayn neshome? 178 ikh bin geven tsu erlekh zey tsu narn, 179 un der fardamter ostrovoler mit di fis di lome, 180 vos iz nokh demolt nit geven aleyn tseshmetert, 181 hot mir getribn vi an oks in boyne: 182 oyb er shoynt nit zikh -- tsi vet er 183 epes dort a bokherl farshoynen? 184 neyn! ikh hob zikh nit farshtelt, ikh hob gemuzt a gloybn hobn, 185 hob ikh tsebrokhn in besmedresh ale shtenders, 186 ikh hob mayn kop in vant arayngegrobn, 187 s'hot alts in mir getsaplt -- un ikh hob zikh nit geendert. 188 rikhtik zogn zey, di mishegoyem: 189 shver iz shtarbn far a toyre; shverer fil -- far ir tsu lebn. 190 ikh volt geshtorbn far dem gloybn fun di proem, 191 mayn yugnt iz mir shver geven zey optsugebn. 192 a moreshkhoyre|diker opgrunt hot fun zey geveyt, 193 dos groylikste geven iz zeyer simkhes-toyre, 194 dos iz geven di mishegas fun freyd, 195 dos iz geven di shikere tselozte moreshkhoyre. 196 un ikh, vos hob tsu lernen muser zikh getsvungen, 197 hob simkhes-toyre oykh, vi unter a tsefokhtn knut -- gezungen 198 ikh hob getantst. ikh hob gevolt durkh shrayen, 199 fun ale veytikn un tayves zikh bafrayen. 200 fun mayn elnt hob ikh oysgeshmidt a gloybn, 201 a tugnt -- fun dem tsvang; 202 ikh fleg aroyskukn farbenkt adurkh di shoybn, 203 un oysgegangen mit ayedn zunfargang. 204 ikh bin a mol in a besmedresh in hisboydedes gezesn, 205 di shkie iz gelegn oyf mayn kop, vi opgehakte hent. 206 ikh hob gehat dem khezhbm fun der tsayt fargesn, 207 es hobn mir arumgeringlt shtum di vent. 208 di benk, di bime, hobn zikh in mir arayngekarbt, 209 s'hot zun bay mayne fis getrift, vi blut fun mir aroysgetsapt. 210 dos lebn iz gevezn vayt. ikh hob gefilt: ikh shtarb --- 211 un ikh hob mayn gezikht un mayne kni batapt. 212 un veyst ir ver in alts iz shuldik? -- 213 hot liber oysgeshrien vild -- ikh vil zey alemen dermordn! 214 far vos hob ikh gebrokhn zikh azoy geduldik? 215 men hot gezogt: der mentsh iz fray -- nor nit geordnt. 216 vilner, shoklt nit dem kop, ir hot nit vos tsu zogn, 217 ikh hob dem gantsn payn adurkhgetrogn. 218 der gantser payn iz shtus. ir vet nit endern zikh say vi say: 219 der mentsh -- er iz nit fray... 220 zey hobn mid aropgezetst zikh oyf a bank in gortn 221 der vilner hot gekukt oyf zayne shikh. 222 er hot geton a tsiter: geyt ver dortn?.. 223 s'hot emetser mit an aropgeloztn kop oyf gikh 224 adurkhgeaylt...der vilner hot derfilt zikh a gekhapter bay a geneyve. 225 liber hot geshmeykhlt klug un troyerik: ir zet, 226 kh'hob aykh gevornt: zitst in der farmakhter teyve, 227 zey veln aykh nit moykhl zayn dem khet 228 fun geyn mit mir... zey kumen aykh fun umetum antkegn, 229 navaredker derkent men on di hit, -- 230 zey zogn kloymersht, az es art zey nit 231 di finger-taytlenish, vos yogt zey nokh oyf ale vegn, -- 232 in der emes, vil nit keyner keyn bizoyen -- 233 zey tsit tsum mokem fun nisoyen! 234 un vayl zey kenen keynem nit gefeln, 235 brent in zey der has fun nit dergangene. 236 a volf vet far a volf zikh nit farshteln, 237 ikh bin a muser|nik, ikh ken zey di gefangene 238 in nets, vos zeyer kranker dimyen hot aleyn zikh oysgeshpint. 239 zey shpayen oyf der velt -- dos mindste ober tut zey vey, 240 an iberlebung alts -- vi bay a nay geboyrn kind, 241 zey hobn azoy lang geshmisn zikh mit eygenem geshrey, 242 biz zey hobn oyfgehert tsu shemen zikh arumgeyn naket; 243 fun reynikn zikh -- zaynen zey gevorn ful mit umreynem fardakht, 244 zey hobn azoy lang oyf zikh aleyn getrotn un gekhraket, 245 biz zey hobn shoyn fun gor nit, khuts fun zikh getrakht. 246 vi ken men oysbaysn di tayve durkh zikh zidlen? 247 vi vert men es an onev durkh a khezhbm un barekhnt? 248 vos iz es far a frumkayt oyfgeshart durkh kvorem-ridlen? 249 do ligt a knoyl -- der ekl, nor ikh ken nit brekhn... 250 ver veys dort fun a got? -- men hert nor fun a toyre. 251 vos iz far zey der klal? -- a prat iz do. 252 ver veys afile, tsi zey gleybn in a shtrof a getlekher far an aveyre. 253 zey shrayen: lomir gut zayn tsulib -- gut, lishmo. 254 zey viln opfarbn un rateven dem altn shiml, 255 oyflebn, vos lebn ken shoyn nit. 256 zogt nit: got, zogt -- himl, 257 zogt: mentsh, un zogt nit: yid. 258 mir art es nit. ikh bin a boym an oysgevortslter, tsefoylter holts. 259 vu iz ober z e y e r kedushe, z e y e r tsiber, z e y e r shtolts? 260 der kupishker -- zey veln aykh fun im dertseyln protem -- 261 hot arayngerukt zayn noz in drek. 262 er iz geven meturef-erlekh -- ikh bin oykh... mit a farkhaptn otem 263 hob ikh arayngekukt -- un ale vundn opgedekt. 264 zey kortshen zikh un khazer|n gebrokhene: "der mentsh iz fray". 265 Khayem vilner, hert mir oys, ikh zog aykh: alevay 266 voltn zey im shtarker nit geshmidt -- fun shtrik im opgebundn, 267 zey hobn opgefunen thomen, vu es zaynen nit geven keyn thomen.. 268 ikh hob zey faynt, ikh volt fun zey di hoyt geshundn, 269 ikh hob faynt afile dem gerukh fun zeyer nomen... 270 Khayem vilner iz an oyfgekokhter oyfgeshprungen: 271 -- ir hot zey faynt? -- antloyft! 272 ir hot tsu lernen muser zikh getsvungen, 273 itst tsvingt ir zey tsu haltn aykh. ir frest, ir zoyft, 274 ir meynt, zey hofn ir vet beser vern? 275 zey haltn aykh fun ekl, tsu derniderikn nor: 276 ir zet im dem farleykener, zayn shtolts ken im nit shtern 277 tsu esn undzer broyt azoy fil yor. 278 mir klaybn broyt bay alte frume vayber, 279 fun raykhe balebatim brengen mir farbrentn tsholnt, 280 mir viln umgeyn mit a veytik in di layber? 281 mir viln den fun hunger zayn geshvoln? 282 mir hobn nit keyn broyt -- to lomir teyln zikh mit breklekh, 283 ir hot nit vos tsu onton -- nat aykh mayne begodim. 284 on greytkayt oyf korbones volt geven dos lebn shreklekh. 285 mayns -- iz gornisht, alts iz dayne bizn letstn fodim. 286 ir hot nit vu tsu shlofn -- lomir teyln zikh dos bet, 287 ir hot gezindikt -- lomir teyln zikh dem oynesh farn khet 288 nor der -- kukt gut zikh ayn, 289 er hot shoyn lang farhakt di tir ahinter zikh, 290 er khoyzekt op fun undzer zukhenish un payn, 291 dokh kumt er yedn tog in kikh... 292 er kumt arayn a zaytiker, zayn yeder ker iz botl, 293 un heybt er oyf a mol dem kop fun teler yoykh, 294 farshartst er zayne lipn in a shmeykhl, vi a goy dos hitl, 295 un hot a kupernem gezikht tsu reydn oykh. 296 un yinglekh reytst azelkhe khutspe|dike reyd, 297 nor mir haltn im -- un zoln ale zen dem untersheyd 298 tsvishn undz un im -- dem betler, dem tsigayner-yung -- - -- 299 un Khayem vilner blaybt an oysgeboygener, vi tsu a shprung. 300 liber rirt zikh nit, er shtart an ongeshparter, 301 di hent aropgelozn. bleykh, mit mide bremen. 302 Khayem vilner glaykht zikh oys un zogt shoyn tsarter: 303 -- zayt mir moykhl, ikh badarf zikh shemen. 304 ir redt mit tser, mit biternish, mit has, un ikh bin -- grob, 305 men tut a kegener a teyve, oyb men iz nit oykh tsu im gerekht... 306 ikh hob tsu tif aykh efsher ongerirt, ikh hob -- 307 - liber: shvaygt! s'iz muser|nikes-shteyger: aynbaysn un betn bald mekhile. 308 der vilner tsindt zikh vider on: un oyb azoy afile? 309 ver halt aykh do? -- antloyft! 310 - liber: a shod, vos s'iz nito keyn skhar oynesh un a yene velt, 311 ikh volt mit mayne laydn alemens aveyres oysgekoyft!.. 312 un liber hot zikh oyfgeshtelt: 313 - ir fregt: ver halt mikh do? -- vu zol ikh geyn? 314 ir zet di yunge layt, vos dreyen zorgloz mit di shteklekh? 315 git mir, Khayem vilner, tsu farshteyn, 316 vos shpilt di freyd azoy in zeyere tseflamte beklekh? 317 "falshe freyd- -- hot Khayem vilner beyz aroysgezayt. 318 liber: neyn. dos iz a freyd a nit-bavuste, ekhte. 319 ikh shem zikh mit mayn soyne tsu di yunge layt, 320 nor ikh fartrog nit zeyer frayen lustikn gelekhter. 321 ot yener mit di gayve|dik gelokte hor -- ikh tref do a sakh mol im: 322 er iz a dikhter un a frayer man, er trogt arum a kholem, 323 vi a held oyf zayne hent a kind fun taykh aroysgetsoygn -- - -- 324 rirt im on, vet ir derzen dem toyt in zayne gute oygn. 325 ikh veys nit vos ir vet in zayne reyd gefinen, 326 zayn bester tat iz ober oyfgevekt fun kine. 327 neviyim zaynen oyf der velt nokh do, 328 nor keyner klert nit, az er darf oykh vi a novi lebn. 329 oykh guter zaynen do, nor s'iz der mentsh nito, 330 vos zol far epes vos azoy bekoyekh zayn zikh optsugebn, 331 az er aleyn zol blaybn oysn fun der tat, 332 dos heyst, er zol in gantsn zayn fun ir farshlungen -- 333 a mentsh, vos hot in gantsn zikh in zinen nit gehat, 334 un bloyz di tat hot im batsvungen. 335 di velt hot oyfgeblit in blut un laydnshaftn -- farbiker un bunter, 336 ikh veys es gut, navaredok hot ober mir dos harts farsamet. 337 ikh far|gevald|ik yede tat. ikh rays di dektikher fun alts arunter, 338 ikh ze di shvartse koyln unter yedn flam. 339 ven eyner shlogt zikh far zayn emes mit farpreste foystn, 340 ze ikh oykh di koved-zukhenish, vos klept arum zayn moyl vi gaver, 341 un ven er vigt in shturem zikh in oyfgebroyztn, 342 kukt er, tsi es hert im gut zayn khaver. 343 un vey im, oyb er droshe|nt, vos zayn khaver hot gehert, 344 yener ken nit oyshaltn un shrayt: ikh veys vi du. 345 ale tsitern, es zol a rege nit farminert vern zeyer vert, 346 un loybt men eynem -- filt ayeder zikh getrofn ergets vu. 347 "ver halt mikh do?" -- der groyzamer farshtikter nign, 348 vos hot tsevendikt un tsedreyt mir di gederim. 349 ikh bin shoyn toyt, nor kh'ken nit lign, 350 er shtikt in shlof mir, un ikh her im 351 bay nakht in fayf fun ban, far tog in hudzsh fun der sirene, 352 ikh farakht di velt, ir freyd un ir gezang. 353 ikh fiber in mayn has tsu di, un s'eklt mir fun yene. 354 ikh ze in alts bloyz fatum. goyrl. untergang. 355 ikh ze dos lebn, vi a kamf oyf shmole briklekh. 356 far vos ken ikh nit vi a veltisher zayn gliklekh? 357 o, vi a hungeriker volf hob ikh gepruvt alts esn, 358 un itst, az ikh derze mayn ponem in a shoyb, 359 vil ikh zi tseshmetern... ikh muz on zikh fargesn, 360 s'iz harbst, un ikh vil vern shtoyb -- - -- 361 vos shteyt ir mit an oysgekrimtn moyl?.. ikh ken nit zen keyn trern, 362 ikh -- vel aykh nit opgebn di shikh! 363 antloyft, in kloyz iz itster likhtik, varem un men lernt, 364 antloyft, anit vel ikh -- vel ikh 365 antloyfn... un mit dem kop foroys hot er genumen flien, 366 in mitn veg hot er zikh oysgedreyt un vider oysgeshrien: 367 ikh -- vel aykh nit opgebn di shikh... ______________________________________________________ End of _The Mendele Review_ 02.016 Leonard Prager, editor The editor of _TMR_ can be reached via _Mendele_'s homepage: http://www2.trincoll.edu/~mendele Subscribers to _Mendele_ (see below) automatically receive _The Mendele Review_. Send "to subscribe" or change-of-status messages to: listproc@lists.yale.edu a. For a temporary stop: set mendele mail postpone b. To resume delivery: set mendele mail ack c. To subscribe: sub mendele first_name last_name d. To unsubscribe kholile: unsub mendele ****Getting back issues**** _The Mendele Review_ archives can be reached at: http://www2.trincoll.edu/~mendele/tmrarc.htm