_The Mendele Review_: Yiddish Literature and Language (A Companion to _Mendele_) ______________________________________________________ Contents of vol. 02.002 23 January 1998 1) Yiddish Matters: from the editor (Leonard Prager) 2) A Response to Lucas Bruyn's Review of "Opgegebn broyt" 3) "Opgegebn broyt" (Tsvi Kanar) [first installment, pp. 9-21] 1)---------------------------------------------------- date: 23 January 1998 from: Leonard Prager subject: Yiddish Matters a. In this issue 1. We are happy to announce that Tsvi Kanar, excerpts from whose _Ikh un Lemekh_ appeared in the last two issues of _TMR_ and whose long short-story, "Opgegebn broyt" appears in this and in the next five issues, will be receiving the Shaver Prize for Literature and Art for 1997 together with Khayem Topol (star of _Fiddler on the Roof_), and Israeli novelist Yehoshua Kanaz. This, the sixteenth Shaver Prize awards ceremony, takes place at Beys Sholem-Aleykhem [Bet Shalom Aleykhem] in Tel Aviv next Friday morning, 30 January 1998. 2. In the episode from Kanar's _Ikh un Lemekh_ which appeared in _TMR_ vol.1, no. 28, the shtetl of Slome was not identified. Lucas Bruyn suggests Slomniki for Slome and points out that the writer states that he was born in Skalbmersh, which is near Slomniki. 2)---------------------------------------------------- date: 23 January 1998 from: Sholem Berger subject: "Opgegebn broyt" fun Tsvi Kanar [first installment, pp. 9-21] Tsvi kanar. _opgegebn broyt; dertseylungen_ ('bread for bread; stories') tseykhenungen: yosl bergner ('illustrations: yosl bergner') tel-oviv: y.-l. perets farlag, 1996 [isbn 965-7012-05-8] [hile un grafik: Dovid kedem ('design: david kedem'] tsum ondenk fun mayne shvester Rokhl un male z"l ('in memory of my sisters Rachel and Molly z'l') opgegebn broyt 9/ "vart oyf mir morgn finef a zeyger nokh mitog, in dem kafe 'vayse roze' oyfn kurfirstndam, veln mir zikh kenen mer adurkhshmuesn" -- hot tsu mir gezogt in zayn rakhves|diker lozhe der aktyor hamburski fun tel-oviv, a mider un oysgeshepter, ober a tsufridener nokh zayn derfolgraykher forshtelung, derbay hot er tsu mir oysgeshtrekt zayn vareme hant oyf sholem. dos iz geven in a kaltn detsember-ovnt. dem zelbn nokhmitog bin ikh ariber di grenets oyf "t|shekpoynt-t|sharli" fun mizrekh keyn mayrev-berlin, nokh mayn ershtn oyslendishn turne in der "dayt|sher demokratisher republik." itst hob ikh geshpant iber di breyte gasn fun mayrev-berlin mit a sakh mut, gleybn un hofenung in mayn tsukunft vi a pantomimiker, nokh ale mayne gelungene forshtelungen in mizrekh-dayt|shland, vu di kritik un dos publikum hobn mir azoy varem oyfgenumen un geloybt. di baloykhtene, breyte zoybere gasn hobn mir tsugegebn nokh mer mut, un ikh hob vi geshvebt tsvishn di elegant gekleydete un hoykh baredevdike durkhgeyers, vos hobn oysgezen vi aktyorn oyf a gigantisher bine, azoy vi a genyaler rezhisor volt dos alts oysgerezhisirt. di penem|er fun di ment|shn zenen geshvind farbaygelofn far mayne oygn un s'hot zikh mir oysgedakht, az alts lakht tsu mir un nemt onteyl in mayne gehoybene gefiln. sheyne penem|er zenen dos geven, bazundersh bay di froyen, vos zenen geven azoy yontef|dik oysgeputst, un zeyere shtarke parfumen hobn mir mamesh far|shiker|t mit glust (ikh volt mir itst mit yeder 10/ eyner fun zey avekgeleygt un gemakht libe)[1]; farhipnotizirt, bin ikh gegangen on a tsil un zikh gefilt vi eyner fun zey. tsu morgns nokh mitog, far finef a zeyger, bin ikh arayn in dem groysn un elegant baloykhtenem kafe "vayse roze" oyfn kurfirstndam, azoy vi der aktyor hamburski fun tel-oviv hot mir gehat ongezogt. ment|shn zenen gezesn bay kleyne runde, vays gefarbte tishlekh, farputst mit goldene pompeze shtrayfn fun epes an altdayt|shn nostalgishn stil, vos hobn azoy kontrastirt mit di droysndike firkantike moderne gebaydes, velkhe hobn zikh getsoygn un gehoybn het vayt biz tsu di volkns. a sentimentaler shlager fun a gramofon hot shtil bagleyt di gest arum di tishlekh. zey hobn gemitlekh getrunken zeyere getranken oyfn amolikn berliner shteyger, azoy vi yorn voltn nisht farbay, nor farshteynt gevorn -- geblibn shteyn oyfn ort zint yene gute tsaytn.... nisht vayt fun arayngang hob ikh bamerkt a fray tishl un zikh avekgezetst. kh'hob aroysgenumen fun mayn aktntash tsaytung-oysshnitn say mayne eygene, say di vos hamburski hot mir gegebn, kedey zey tsu farglaykhn. nisht geven vos zikh tsu baklogn. fun beyde zaytn berliner moyer hot men gezungen shvokhem far di tsvey yidishe kinstlers. plutsem hob ikh derhert a heflekhe shtim: "ya, bite?" ikh hob oyfgehoybn dem kop un gezen far mir shteyn dem kelner, a shmeykhldikn, mit tsvey groyse shtolene oygn, tif arayngezetst unter zayn niderikn shtern. an umheymlekher tsiter iz adurkh mayn kerper. kh'bin gevorn azoy iberrasht fun ot di oygn, az kh'hob nisht gekont aroysbrengen keyn 11/ vort fun mayn moyl. di oygn mayne zenen vi tsugeshmidt gevorn tsu zayne. s'hot genumen a lange rege, vi an eybikayt, eyder kh'hob koym aroysgebrakht oyf mayne lipn dos vort: "tey..." -- mit tsitrone oder mit milkh? -- mit milkh -- hob ikh oytomatish nokhgezogt, khotsh tey mit milkh hob ikh in mayn lebn nisht getrunken. der kelner hot zikh nokh a mol tif farneygt oyfn kelnerishn oyfn un iz avek. oy, ikh ken di oygn! hot mayn moyekh ongehoybn gikh tsu arbetn, vi nisht geveynlekh. ikh hob di oygn shoyn a mol gezen! ober ven? vu? efsher in a frierdikn gilgl? kh'gleyb ober nisht in keyn gilgulem. un dokh bin ikh zikher, az kh'ken di oygn! un nokh vi! neyn, es dakht zikh mir bloyz oys. oygn konen a mol farfirn. kh'hob gepruvt leyenen vayter di tsaytung-oysshnitn, ober kh'hob mikh b|shum-oyfn nisht gekont kontsentrirn. a shtarker umru iz mir bafaln. efsher iz dos epes a natsi fun der milkhome-tsayt? funem lager? alts iz dokh meglekh in undzer velt, khot|sh es zenen shoyn farbay tsvantsik yor nokh dem alem.... neyn, s'kon nisht zayn! ikh volt aza eynem in lebn nisht derkent. kh'fleg dokh zey keyn mol in di oygn nisht araynkukn. nisht makhmes tsnies, nor poshet, tsulib moyre un pakhed. tomed fleg ikh avekdreyen dem kop fun zey, vi zey voltn biklal nisht eksistirt far mir. a|khuts in eyn fal, ven ikh hob zikh gebetn bay dem lager-komendant er zol mir nisht dershisn.... un take durkh a nes mikh nisht dershosn. derfar ober hot er glaykh oyf mayn ort tsvey andere dershosn.... ober afile in yenem fal hob ikh avekgedreyt dem kop, kh'zol dos nisht zen, vi s'volt in gantsn nisht pasirt, un geblibn bin 12/ ikh in mayn eygn fantastish veltele, vos ikh hob mir oyfgeboyt in mayn kinderisher fantazye, a veltele vos hot gornisht gehat tsu ton mit der virklekhkayt. emes, mayn bidner kerper hot zikh take gefunen inem kontsentratsye-lager, ober mayn neshome hot geshvebt het, het, ergets vayt, in a gants anderer velt, in a velt vu me ken esn broyt tsu der zat. un ven dos avekdreyen dem kop hot mikh gekont dos lebn kostn, hob ikh poshet farmakht di oygn -- gezen un nisht gezen. gor andersh hot gehandlt der nayntsn-yeriker izho. dem dritn tog zayendik in lager hot er farshtanen, az keyn lebedike veln mir fun danen say vi say nisht aroys. di dayt|shn veln undz do azoy lang haltn, vi lang mir toygn nokh far zeyer arbet. "oyb azoy -- hot der yunger student gezogt tsu zayn tatn -- a make di dayt|shn! ikh vel far zey nisht arbetn!" -- un er iz aroyf oyf di elektrishe drotn. der nitsokhn hot take gehert dem yungn izho.... di tsore iz ober geven vos di dayt|shn zenen azoy oyfgekokht gevorn fun der yidisher khutspe, -- vos heyst, a yid hot gevagt zikh [dervegt zikh] aleyn umbrengen un derbay tseshtert di elektrishe drotn?! -- az zey hobn glaykh oyfn plats dershosn finef heftlingen [ze dayt|sh _Haeftlingen_ 'gefangene'], tsvishn zey oykh izhos foter, un gevornt: "nokh eyn sabotazh, dershisn zey nisht finef, nor tsvantsik!" zint demolt hot shoyn keyner mer nisht gevagt [dervegt zikh] tsu geyn oyf di elektrishe drotn.... ikh bin azoy farkhapt geven in mayne makhshoves, mishndik penem|er un gesheenishen fun mayne fargangene yorn, az kh'hob nisht bamerkt, vi der kelner hot mir gebrakht di bashtelte 13/ tey mit milkh. kh'hob nor derhert dos vort "bite shen." "vanya!" -- hobn mayne lipn mit a mol a shept|she geton. der kelner, vos hot shoyn gehaltn baym avekgeyn, hot zikh hastik a drey oys gegebn, mikh adurkhgeshpizt mit di tsvey shtolene oygn zayne. der otem hot zikh in mir opgeshtelt. kh'hob derfilt a shtokh in hartsn un a kalter shveys hot mikh bagosn fun kop biz di fis. kh'hob gevolt oyfshteyn un antloyfn, ober kh'bin geven ummakhtik, vi tsugeshmidt tsu mayn zitsplats. "vanya! vanyusha!...." hobn mayne lipn vayter geshept|shet. zet oys az kh'hob nisht azoy geshept|shet, vi s'hot zikh mir oysgedakht, nor hoykh oyfn kol gerufn, vayl ale arum, bay di tishlekh, hobn zikh mit a mol umgekukt. der kelner hot a shpan geton tsu mir mit feste trit, aribergeboygn zayn atletish geshtel ibern tishl, un shtil, mit a shvern aktstent a freg geton: -- "vas mekhten zi, mayn her? aus [oys] vo kenen zi mikh?" -- vanya! vanyusha! -- hob ikh oysgeshrign: derkenstu mikh nisht? derkenst nisht dem kleynem polyak? dem kleynem zhidlak? dem akhtn may finef un fertsik, du host dokh mikh bafrayt!!! itst hot er in mir arayngekukt mit zayne shtolene, vilde oygn, genoy vi demolt in yener nakht, in tog fun mayn bafrayung, ven er, vanya, hot gehaltn oysgeshtrekt zayn gever, ongetsilt in mayne oygn. di shvartse lufe funem pistoyl hot eyme|dik gedrot. ot-ot vet a blits ton a royt fayerl un oys mit mir.... zayne oygn ful mit sine hobn geblitst mit a meshune|diker vildkayt. dos moyl zayns hot gepinet mit koyles: 14/ "du pakhdones|diker zhidlok! host moyre nekome tsu nemen? hak!.... hak ir arayn in ir germanske pizde!.... hak! a nit makh ikh dikh fartik!!" oyf a breyt bet in mitn khorev gemakhtn elegantn shloftsimer iz gelegn a yunge nakete dayt|shke mit geshpreyte fis un gekrekhtst fun veytik. di oygn ire meshuge farglotst, dos rozeve zaydn nakhthemd -- tseflikt oyf shtik-shtiklekh. nor vos hobn zi dray soldatn, roytarmeyers, fargvaldikt, eyner nokhn andern. ire hent hobn zikh geklamert mit a gvaldikn koyekh in di kaylekhdike vayse brist, vi zi volt zey gevolt bashitsn. di eyme|dike lufe funem pistoyl hot zikh nokh mer dernentert tsu mayne ibergeshrokene oygn. mayn oysgedarter "muzulmanisher"[2] guf hot zikh nokh mer ayngeshrumpn un iz farglivert gevorn fun shrek. a shitere tsoye hot zikh mir aroysgeglitsht in mayne opgerisene katsetishe hoyzn arayn. nor der moyekh hot itst bay mir klor un geshvind gearbet. a moyekh on a kerper.... vos zog ikh -- "der moyekh," nor a kleyn teylekhl zayner, vayl di iberike teyl iz shoyn fun lang geven opgeshtorbn.... ot dos teylekhl fun mayn moyekh flegt tomed arbetn bay di greste sakones in di lagern un nokh far di lagern.... "tu dos nisht!!! tu dos nisht, vanya!!! du host dokh mikh bafrayt!" -- hob ikh probirt tsu shrayen. di lipn mayne zenen ober geven farglivert, di tsung farshteynt, un kh'hob b|shum-oyfn nisht gekont aroysbrengen keyn vort. heref-ayen|dike bilder fun adurkhgelebte sakones hobn mir ongehoybn farbayloyfn vi shotns. ot rays ikh mikh aroys fun a zikhern toyt mit a shprung tsvishn a dayt|sh un a poylishn politsyant beys 15/ der ershter aktsye zumer 42.... ot loyf ikh mit a zigzagishn geloyf in vald un es treft mikh nisht di koyl fun a poylishn partizaner.... der tate git mikh a tsi baym arbl b|shas adurkhgeyn dem toyer fun lager oyf der yerozalimske.... mir hobn zikh demolt azoy shtark ayngeklamert eyner in tsveytn, az keyn shum koyekh oyf der velt volt undz nisht gekont tsesheydn, saydn der toyt. zayn tsi baym arbl hot mikh geratevet, vayl ale kleyne yinglekh hot men glaykh dershosn oyf der "khoyove gurke,"[ze poylish _gorka_ 'bergl'] vi men hot gerufn dos bergl lebn lager, vu men hot dershosn di ment|shn.... un ot shtel ikh zikh oyf di shpits finger b|shas di selektsyes, kedey oystsuzen greser, hekher, vayl di kleyne hot men glaykh opgetransportirt tsum himl-komando.... nu, un dos knaypn zikh in mayne oysgesokhete un blase beklekh, kedey oystsuzen roytlekh, gezunt, arbetsfeyik far dem "dritn raykh," vayl di shvakhe, di nisht arbetsfeyike shikt men tsum dershisn.... ot fal ikh a toyter beys an ekzekutsye, in der letster sekunde eyder di koyl hot mikh getrofn. nokh a dzhukhe mit der kolbe fun der biks un a zets mitn soldatske shtivl, tsi ikh leb nokh.... neyn! keyn simen fun lebn! kh'bin shoyn fun lang a toyter! nor bagrobn hob ikh mikh nisht gelozt. tsu der groyser iberrashung fun di katsetnikes hob ikh mikh oyfgehoybn, vi s'volt gornisht pasirt, gekhapt di hoyzn un tsurikgelofn in barak arayn. fun demolt on hot men mikh gerufn: der tkhies-hameysem|nik.... "tu dos nisht! -- hob ikh zikh gebetn bay vanyan, bay mayn bafrayer, mayn oysleyzer -- loz mikh lebn! kh'vil lebn! s'iz 16/ dokh shoyn oys milkhome! du bist dokh a roytarmeyer! du kemfst dokh kegn di natsis far a frayer velt! far a fray lebn!...." "far a fraye velt un a fray lebn kemft di heroishe sovetishe royte armey unter der onfirung fun khaver stalin, kegn der natsisher pest.... haynt hot di royte armey farnumen breslav. eyrope vert bafrayt! oys milkhomes! oys kontsentratsye-lagern! oys hunger un toyt! kinder heftlingen, in kurtsn vet ir bafrayt vern! a naye tsukunft dervart aykh! dervart gants eyrope. der gantser ment|shhayt! lebn zol di heldishe royte armey! lebn zoln di heroishe kemfndike felker funem ratn-farband! lebn zol der khaver stalin!" azoy hot tsu undz geredt in di ershte teg fun khoydesh februar 1945 der breytpleytsiker kapo in kinderblok 66 inem kontsentratsye lager bukhenvald. lebn im iz geshtanen a tsveyter kapo, a darer, a hoykher un hot tsugeshoklt gutmutik mitn kop. beyde hobn zey getrogn oyf der linker zayt fun der katsetisher bluze, lebn numer, royte drayekn -- a simen fun politishe heftlingen. eyner a yid fun varshe, der tsveyter -- an aryer fun hamburg. beyde farbrente internatsyonalistn, vos zitsn shoyn lange yorn hinter di shtekhldrotn far der zelber ideye, far dem zelbn b|shutfes|dike tsil. der yid nokh fun far|milkhome|dikn poyln inem lager kartuz-bereze, der dayt|sh -- fun fir un draysik inem kontsentratsye-lager "zaksenhauzen." itst beyde in bukhenvald. dos harts hot mir getsaplt fun freyd un hofenung nisht gleybndik mayne eygene oyern. vos heyst, bald vel ikh bafrayt vern! kenen esn broyt! oy, broyt! un nokh a 17/ mol -- broyt!.... broyt on oyfher! on a sof, biz tsezetst vern!.... "matushka rasya"... hot zikh gerisn fun undzere oysgehungerte, fartriknte heldzlekh dos bakante lid fun yene yorn, vos iz geven undzer himen oyfn kinderblok 66. "matushka rasya, ikh benk nokh dir shtark.... nokh dem rusishn ment|sh, nokh der rusisher neshome...." "hak! hak ir arayn! -- hot der ukrainer gerevet -- anit makh ikh dikh kalt!" mit ale mayne koykhes, di letste koykhes fun a katsetnik, a muzlman[2], nokh dray yor lagern, mit a toytnmarsh, hot zikh mayn tsiterdike, shvakhe hant pamelekh oyfgehoybn mit dem shpizikn bagnet, vos er hot mikh getsvungen tsu nemen un geshtelt in der froys naketn kerper. "hak! -- hot vanya nisht nokhgelozt -- h-a-k! oder ikh knal dikh avek vi a hunt! vi a germanyets!!!" mayn shvakhe, tsiterdike hant hot ongehoybn nokh shtarker tsitern un mayn gantser kerper hot zikh gevorfn vi in kadokhes. derbay hob ikh aroysgelozt meshune|dike koyles. mit a mol hot er ongekhapt mayn hant un mit a gvaldikn koyekh arayngezetst dem shpizikn bagnet in ir geshlekht. a shtrom blut hot fargosn mayn ponem un an eyme|dik geshrey hot zikh aroysgerisn fun der froys moyl. ikh bin gefaln in khaloshes.... tsu mayne oyern zenen nokh dergangen zayne geshreyen: "du pakhdones|diker zhidlak! blut hostu? pishekhts hostu! pishekhts! gnoyuvke [ze poylish _gnojowka_ 'liquid manure'] flist in dayne zhidovske odern! nit keyn blut! kuk on dayn partsef vi azoy du zest oys! vos zey hobn geton mit dir, mit aykh ale!...." 18/ ven ikh hob tsurik oyfgemakht di oygn hot vanya nokh alts gehakt mitn bagnet inem boykh fun der froy, vos hot shoyn nisht reagirt. er hot gehaltn in eyn rufn: "ot hostu far mayn mamen! far mayn tatn! far mayn shvesterl galina! far ukraine! far gants rusland!" er iz gelegn oyfn oyfgerisenem boykh fun zayn korbm, vos hot zikh getsoygn fun untn biz aroyf tsum haldz un getrunken dos blut. alts arum iz geven royt fun blut -- dos bet, di vent, der ukrainer.... fun a tsveytn tsimer hobn zikh getrogn koyles fun a yung meydl, a yor fuftsn-zekhtsn. dos hobn zi nor vos dray andere soldatn fargvaldikt. un genoy vi di muter, hot oykh di tokhter zikh nisht antkegngeshtelt nor hot geshpreyt di fis un zikh gebetn far ir lebn: "bite, bite mayne hern, tut vos ir vilt, ober bite, lozt mikh lebn. ikh vil lebn...." ober nisht vanya! vi nor er hot derhert dos meydlshe kol, iz er bald arayn in tsveytn tsimer un mit zayn farblutiktn bagnet zikh gevolt varfn oyfn meydl. di dray soldatn hobn im farshtelt dem veg, er zol zi nisht derhargenen. mit koyekh hobn zey probirt bay im dem bagnet aroysraysn. vanya hot ober gedrot un vild geshrign: "geyt kibeni-materi![3] profitirers! hurnzin! ikh tren nisht keyn dayt|shkes, vi ir. ikh harge zey! ikh vel ale dayt|shn derhargenen! ale dayt|shn!!! keyn eynem nisht iberlozn a lebedikn, keyn eynem nisht!!! ikh vel mit zey ton genoy, vi zey hobn mit undz geton! mit mayn tatn! mit mayn mamen! mit mayn shvesterl galina. o, galina, galinushka, mayn tayer kleyn shvesterl, vos hobn zey mit dir geton? -- hot der ukrainer geklogt. -- ikh vel nekome nemen far dir in ale dayt|shn, in ale zeyere vayber un kinder, in a~l~e." 19/ "du kleyner polyak!" -- hot er mir bafoyln -- "kum! aher! zog ir, der dayt|sher hurn-tokhter, az ikh gey zi fartik makhn! genoy vi kh'hob fartik gemakht ir mamzerishn foter un ir kurvishe muter. ano, zog ir, der blyadsker tokhter, in ir loshn, in dayt|sh, zi zol farshteyn, far vos zi geyt shtarbn! zi shtarbt nisht b|khinem! s'iz a tokhes far a tokhes!!! -- an oyg far an oyg!!! opgegebn broyt!!!" di andere dray soldatn zenen shoyn geven avek in an ander hoyz, fun vanen s'hobn zikh getrogn yeloles un krekhtsn fun dayt|she vayber un kinder.... "vanya, vanyusha, -- hob ikh zikh gebetn -- tu mit dayne dayt|shn vos du vilst, ober mikh loz tsu ru. ikh kon mer nisht mitmakhn dos alts. kh'bin toyt mid, geharge|t. koym vos kh'shlep di geshvolene fis, fun toytnmarsh, fun hunger.... der boykh vert mikh tsezetst fun der voyskove [ze poylish _wojskowy_: 'militerish'] zup, vos du host mir haynt derlangt.... kh'kon nisht mer, kh'muz sh~l~o~f~n" -- un kh'hob mikh aropgelozt oyfn dil. vanya iz iber mir geshtanen un tsu mir aropgekukt mit zayne shtolene oygn un s'hot zikh mir oysgedakht, az kh'ze in zey trern. "vanya, -- hob ikh oysgerufn mayse giber, oysnutsndik zayn shvakhkayt -- ikh makh mer nisht mit! do blayb ikh un do vel ikh shlofn! vest zikh shoyn aleyn an eytse gebn mit di dayt|shn. a gute nakht!" "he, kleyner, shlof nisht ayn! -- hot er mikh gedzhyukhet mitn shtivl -- di milkhome iz far undz nokh nisht farendikt!".... funem groysn radio-kestl, dos eyntsike vos iz farblibn gants in der khorever voynung, hot zikh itst getrogn nitskhones|dike marshmuzik fun radyo moskve. yeder por minut hot der spiker [redner] ibergerisn di muzik un mit zayn patetisher 20/ basove [ze rusish _basovi_ 'bas'] shtim gemoldn vegn dem sof fun der groyser foterlendisher milkhome, vegn dem groysn nitsokhn fun dem heroishn sovetishn folk un zayn heldisher royter armey iber der natsisher bestye, vegn dem yom-hadin vos iz oyf zey, oyf di agresorn gekumen, vegn zeyere farbrekherishe maysem kegn der ment|shheyt.... vegn gefunene berg mit shikhlekh fun kinder, vos di natsis hobn umgebrakht, fargazt, farbrent. vegn epes a zeyf gemakht fun ment|shnfets.... es hobn zikh getrogn freylekhe yoyvl-gezangen fun der moskver bafelkerung oyfn roytn plats. di shtim funem spiker hot gehilkht: "der royter plats tantst. moskve tantst, der gantser ratn-farband tantst, gants eyrope freyt zikh in eynem mit undzer heroishn folk far rateven un bafrayen zi funem dayt|shn despot un agresor. di shvartse nakht funem okupant iz farbay. keyn blut vet mer nisht fargosn vern! nor sholem un oyfboy fun undzer sotsialistish foterland vet hershn oyf undzer erd. ober mit der gantser freyd veln mir keyn mol nisht fargesn un eybik gedenken di milyonen gefalene sovetishe heldn, undzere zin, tates, brider, shvester un mames, vos zenen azoy heldish umgekumen...." "shtey oyf! -- hot vanya mikh alts gedzhyukhet mitn shtivl -- kum aher, kleyner! dos vet zayn dayn letste portsye oyf haynt. na, krikh oyf ir aroyf! un yebe zi tsu eyder kh'makh zi fartik. kuk, vos far a sheyne blonde pizda. ersht nor vos geven a psule, bloyz dray pets arayngekhapt, du vest ir derlangen dem fertn." dos meydl iz gelegn naket un iz greyt geven mit gutn oyftsunemen undzere glustungen, nor m'zol ir dos lebn shenken. zi hot farshtanen, az ikh vil avek, az kh'vil 21/ dos alts nisht mitmakhn un zi hot zikh ongehoybn bay mir betn: "bite, mayn her, yunger her, blaybn zi hir, dizer brengt mikh dokh um" -- un oysgeshtrekt tsu mir ire vayse orems, kh'zol oyf ir kumen. vanya hot aroysgelozt a vild gelekhter un mir aroyfgeshtupt oyfn meydl: "ano, lomir zen, kleyner 'zhidlak', vos far a man du bist!" ober ikh bin geven khorev, krank, un dos nokh keyn mol nisht geton, un kh'hob im nisht gekont bavayzn vos er hot zikh gevuntshn. dos meydl hot mikh arumgenumen in ire veykhe, vareme orems un a farshikerter fun ir meydlishn reyekh bin ikh glaykh oyf ir ayngeshlofn.... ----------------------------------------------------- heores [ed.] 1) geveyntlekh shraybt men oyf yidish _libn zikh_ oder_lyuben zikh_. der oysdruk _makhn libe_, mistome ibergezetst fun english, frantsoyzish, oder an ander eyropeyish shprakh, zet oys fremd oyf yidish. Tsi hot der mekhaber gehat stilistishe sibes far nutsn dem fremdn oysdruk? 2) _muzlman_ /_muzulman_ 'oysgemutshete heftlingen; farloyrn dem kheyshek tsum lebn. di ershte bashtimt tsum krematoryum.' [Nakhmen blumental, _verter un vertlekh fun der khurbm-tkufe_] 3) "Idi k yebeni materi!" [oder "yebenye materi"] 'Go to [your] f**ked mother' oder der kurtser nusekh "K yebeni mater!" 'To [your] f**ked mother' iz nisht mer vi a befeyresh-shtark slavish ekvivalent fun ('is simply an exceptionally strong Slavic equivalent of') "gey in drerd" ('go to hell!') meynen meynt men dem mentsh vos iz adresirt, nisht di mame ('The target is the person addressed, not the mother'.) ______________________________________________________ End of _The Mendele Review_ 02.002 Leonard Prager, editor Send articles to: lprager@research.haifa.ac.il The editor of _TMR_ can also be reached via _Mendele_'s homepage: http://www2.trincoll.edu/~mendele Subscribers to _Mendele_ (see below) automatically receive _The Mendele Review_. Send "to subscribe" or change-of-status messages to: listproc@lists.yale.edu a. For a temporary stop: set mendele mail postpone b. To resume delivery: set mendele mail ack c. To subscribe: sub mendele first_name last_name d. To unsubscribe kholile: unsub mendele ****Getting back issues**** _The Mendele Review_ archives can be reached at: http://www2.trincoll.edu/~mendele/tmrarc.htm and http://sunsite.unc.edu/yiddish/TMR (under construction)