The
Mendele Review: Yiddish Literature and Language
(A Companion to MENDELE)
---------------------------------------------------------
Contents of Vol. 12.020 [Sequential No. 211]
Date: 26 November 2008
1)
This issue of The Mendele Review (ed.)
2) Kafka's Friend Dora Diamant Pays for the Shtentsl Mendele
Brochure (ed. and Professor Kathi
Diamant)
3) Dora Diamant and A.-N. Shtentsl at a British Seaside
Resort, Summer 1950 (photo)
4) Undzer Mendele [
5) "A freylekhs" ["opgedrukt
lekoved dem zeydn"] – A.-N.S.
[Yiddish]
6) "A freylekhs" printed in Standard Yiddish
7) ('Joyous Dance [or Tune'], translation of "A
freylekhs" (ed.)
8) A Reading of "A freylekhs" (ed.)
9) "The
Jerusalem Conference: A Century of Yiddish 1908-2008" (Carrie Friedman-Cohen)
1)
---------------------------------------------------
Date: 26 November 2008
From: ed.
Subject: This issue of TMR
*** This issue
is devoted to the too little-known Polish-born poet Avraham-Nokhem Shtentsl
[Abraham Nahum Stencl) (1897-1983) who was active in
2)---------------------------------------------------------
Date: 26 November 2008
From: ed.
Subject:
Kafka's Friend Dora Diamant Pays for the Shtentsl Mendele Brochure.
לשון און לעבן 6/10
(1974), 33-34.
„אַ יִידישלעכער רעסטאָראַן, אָפּגעדונגען אױף אַ 'תּנאָים׳."
אױבן אָן איז געזעסן דאָראַ
דיאַמאַנט, אַן אױסגעשולטע אַקטריסע, די פֿרײַנדין פֿון פֿראַנץ קאַפֿקאַ -- די
'כּלה', איך דער 'חתן', אַרום אַ פּאָר צענדליק געבליבענע חבֿרים פֿונעם געװעזענעם
קולטור-קלוב און אײניקע ליבהאָבער פֿון ייִדיש, צװישן זײ איציק מאַנגערס שװאָגער,
אַברהם מאַרגאָליעס אַ פּאָעט, געשריבן ייִדיש און העברעיִש, מאַסטבױם אַ שרײַבער אין ייִדיש, דײַטש און העברעיִש.
דיאַמאַנט האָט געלײענט אַ קאַפּיטל פֿון װינטשפֿינגערל, איך האָב גערעדט איבער
מענדעלען, דער עולם האָט געזונגען ייִדישע לידער. ס'האָט זיך משׂמח געװען, מ'האָט
זיך געפֿרײט װאָס אױך מיר, אַ געהעצטע גרופּע ייִדן אין נאַצי-דײַטשלאַנד, זענען
נאָך מיטבאַטײליקט אינעם הונדערט-יעריקן יובֿל פֿון אונדזער קלאַסיקער.
יאָ, די פּאָר
אױפֿגעשריבענע שורות האָבן שױן אַ דירעקטע שײַכות צו מײַן ביבליאָגראַפֿיע.
צו
מאָרגנס אין דער פֿרי האָב איך געברענגט דאָראַן צו דער באַן מיט איר אײן-יאָריק
קינד, מאַריאַנאַ -- דעם פֿאָטער האָט מען שױן מיט כּל-הקונצן געהאַט אַרױסגעריסן
פֿון אַ נאַצי-געפֿענגעניש און איבערגעשיקט קײן מאָסקװע; דאָס קומען צו באַגלײטן
אַ מאָסקװע-אָפּפֿאָרן האָט נישט װײניקער געשמעקט מיט געפֿאַר װי די נעכטיקע
פֿאַרמאַסקירטע מענדעלע-פֿײַערונג ...
בײַ
געזעגענען זיך נעמט זי אַרױס דאָס זילבערגעלט פֿון פּאָרטמאָנע.
זי האָט דאָרט געהאַט מער
װי די דערלױבטע צען מאַרק מיטצונעמען׃ „דרוקט
אָפּ די נעכטיקע רעדע איבער מענדעלע מוכר-ספֿרים!" דאָס קלײן געלט איז גענוג
געװען אַרױסצוגעבן דעם מענדעלע עסײ אױף פּערגאַמענטפּאַפּיר, מיט אַ גאָלדן
שנורעלע געבונדן –„בערלין, 1936."
I have belatedly – thanks to
David Mazower and with many thanks to Professor Kathi Diamant -- found this same event recorded under the heading "Berlin, February 10,
1936," on page 191 of Kathi Diamant's Kafka's Last Love (New York:
Basic Books, 2003):
It was Dora's last night in
"At the head of the table, Dora Dymant, a professional
actress, the friend of Franz Kafka - was the 'bride' and I was the
'bridegroom'," Stencl reported. "Around us there were a few dozen
members of our now non-existent cultural club who were still in
The next morning, Stencl saw
Dora off. "I brought Dora to the railway station with her one-year-old
child, Marianne. Accompanying someone leaving for
3)---------------------------------------------------------
Date: 26 November 2008
From: ed.
Dora Diamant and A.-N. Shtentsl at a British Seaside Resort, Summer 1950
(photograph)
For
information on Dora Diamant, see Kathi Diamant, Kafka's Last Love: The
Mystery of Dora Diamant,
4) ---------------------------------------------------
Date: 30 November 2008
From: ed.
Subject: Undzer Mendele [
(left
click to enlarge printed pages)
5)
---------------------------------------------------
Date: 26 November 2008
From: ed.
Subject: "A freylekhs"
["opgedrukt lekoved dem zeydn"] – A.-N.S.
(left
click to enlarge printed pages)
6) ---------------------------------------------------
Date: 26 November 2008
From: ed.
Subject: "A freylekhs"
אַ-נ. שטענצל
אַ פֿרײלעכס
(אָפּגעדרוקט לכּבֿוד
דעם זײדן)
1. און דער זיווג איז עולה־יפֿה געװען
2. און ס׳איז געבױרן געװאָרן אַ
יונג
3. לתורה ולחופּה ולמעשׂים־ טובֿים;
4. אַ יונג מיט אַ פּאָר פּלײצעס,
5. מיט אַ פּאָר ידים,
6. אַ פּאה אַ צעפֿלאַשעטע,
פּאָ־קאַזאַצקעמו,
7. מיט אַ שפּריץ פֿון צװישן די צײנער,
8. אַז דער רוח זאָל׳ס נעמען!
9. און װער
האָט דאָס געקענט רעכענען,
10. זעענדיק דאָס פּאָרל אונטער דער חופּה,
11. דאָס גרוגרת דער צדוקל,
12. מיטן אָפֿענעם גרגרתל,
13. מיטן כּסדרדיקן הוסטעלע און ניסטעלע –
14. יעמוד הבחור החתן הדומה למלך
15. ר׳
אליהו בחור מפּרשת נצבים־וילך!
16. און זי מיט כּשרן גױדערל,
17. מיטן געטרײבערטן, אױסגעדײװערטן;
18. שױן אײנעם באַגראָבן אױף נאַסע מערידן,
19. אײנעם אױף אַ טרוקן הוסטעלע,
20. און איצט װיל זי אים נאָך באַגראָבן,
21. אָט אַזױ װי ער שטײט און גײט,
22. װײַל ס׳פֿעלט איר נאָך גראָד אױס
23. אַ ציבעלע אין פֿיש־פֿענדל אַרײַן,
24. אין איר„תּחינה של שׂרה בת־טובֿים“.
25. בשעת מגפֿה איז עס געװען,
26. אין דרױסן טאַקע אױפֿן אַלטן בית־חײם,
27. פּדהצור מיט זײַן װאַזשנע קאַפּעליע
28. האָט ממש װעלטן געקערט׃
29. „דרשה־געשאַנק מהמפֿורסם והגבֿיר,
30. װאָס האָט כּבֿוד און גדולה אָן אַ שיעור.
31. אָ, און יענער טראַסק מנחם־מענדלס איבערן טיש!
32. אַז ס׳גאַנצע ביסל משקה האָט זיך אױסגעכלעבערט,
33. ס׳גאַנצע ביסל שדחנות־מינץ נעבעך
34. האָט זיך צעשיט, װוּ װעלט האָט אַן עק!
35. און געשריגן האָט ער,
36. װי מ׳װאָלט אים די קאַפּאָטע געקױלעט,
37. אַז ס׳איז אַ צער געװען צו צוהערן און צו צוזען.
38. און דער צולהכעיסניק, דער ימח־שמוניק,
39. דער פֿאָנפֿעװאַטער, כלאָיעװאַטער,
40. מיטן הױקער, מיטן גאָרנדיקן
41. פֿון פֿאָרנט און פֿון הינטן,
42. דער פּיסקעװאַטער, קולעוואַטער,
43. אױספּױקנדיק אױפֿן מיקווה-שעפֿל,
44. אַלעמען אױף צעפּוקעניש׃
45. „צדקה תּציל ממוות! צדקה תציל ממוות!”
46. אַז אַ רוח אים אין די בײנער אַרײַן!
47. װער געדענקט דאָס נישט די חופּה דעמלט
48. װי אליהו בחור האָט אױסגעלײכעצט זײַן
„הרי־את“
49. און שׂרה בת־טובֿים איז צעגאָסן געװאָרן
50. אין טײַכן פֿון טרערן,
51. און געצױגן האָט עס זיך
52. פֿון ים־סוף ביז צו דער װײַסל.
53. אָ, די מומע יאַכנע מיטן געפֿלאָכטענעם קױלעטש,
54. מיט די פֿרומע צעשנורעװעטע ליפּלעך,
55. האָפֿערדיק און פֿרײלעך
56. טאַנצט אַ „טױער“ פֿאַר חתן־כּלה!
57. און אונדזער טובֿיה, אַַ בגילופֿנדיקער
58. מיט פֿאַנאַנדערגענומענע צװײ פּאָלעס,
59. מיטן אױפֿגעהױבענעם מילכיקן בערדל,
60. אַ צעפּלאַָשעטס און שיקלדיקס אין דער זײַט,
61. קנאַלט צו מיט דער ביציסקע, מיט דער געדרײטער.
62. װער געדענקט דאָס נישט די חופּה דעמלט!
63. װי אַלע נשמות הקדושים והטהורים.
64. װי אַלע אײַנגעפֿאַלענע מצבֿות און קבֿרים,
65. דער גאַנצער בית־עולם פֿול ליכט און הבֿדלות –
66. באָנטשע, האַלטנדיק די חופּה־שטאַנגען,
67. קנײַפּט שױן שטיקער בולקע פֿון טאַש אַרױס!
68. און דער בעל־מסדר־קידושין ר׳ שלמה
69. גרױס און זילבערן און צעפֿלאַקערט,
70. מיט פֿולן כּוס אין דער האַנט,
71. מיט אױגן צעפֿינקלטע איבערגײענדיקע – –
- - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
- - -
72. אָ, חתן־כּלה אונטער דער חופּה דעמלט!
73. ר׳ אליהו בחור האָט געטון טון אַ הײב
74. דאָס פֿיסעלע, דאָס כּשל־ברכדיקע,
75. און אַ דריבנע טריטעלע געגעבן,
76. אַ גאַנץ דריבנע, דריבנע טריטעלע,
77. און געבראָכן דאָס חופּה־גלעזל.
78. מזל־טובֿ!
79. מזל־טובֿ!!
80. מזל־טובֿ!!!
81. און דער זיװג איז עולה־יפֿה געװען
82. און ס׳איז געבױרן געװאָרן אַ יונג
83. לתּורה ולחופּה ולמעשים־טובֿים,
84. אַ יונג אַ גבֿר,
85. אַ פּאָר פּלײצעס משכמו ולמעלה!
86. מיט אַ שפּריץ פֿון צװישן די צײנער,
87. אַז דער רוח זאָל׳ס נעמען!
האַרבסט 1928
7)
---------------------------------------------------
Date: 30 November 2008
From: ed.
Subject: ('Joyous Dance [or Tune'], translation of "A
freylekhs" (ed.)
Avrom-Nokhem Shtentsl [Abraham Nahum
Stencl]
"Joyous Dance"
[Printed in Honor of Grandfather]
And the match went well
And a big boy was born
"For
Torah, marriage and good deeds,"
A big boy with a pair of shoulders,
Large hands,
Tousled earlocks,
Who could spit between his teeth,
And send you to the Devil!
And who, seeing that couple under the
wedding canopy,
Could have foreseen this offspring,
The father, as big as an Adam's apple
With his open little larynx,
With his chronic little cough and his
little sneeze,
Ennobled groom now called to the pulpit,
Elye Bakhur reading of blessings and
curses
In the double Torah portion Nitsavim and
VaYeylekh.
And the bride with her porged and scrawny
But unmistakable double chin,
Whose first husband expired from bloody
piles
And another from a dry cough.
And now she wouldn't mind burying her
freshest husband
Just as he was
Since she lacked
An onion to put in her fish pan
Beside her volume of Sarah Bas-Tuvim's
litanies.
It was during a plague,
Outdoors, indeed in the old cemetery,
With Pedhatsur and his astounding band
Turning the world over calling
For dowry gifts from the rich
Who enjoyed endless honor.
Oh! And what about Menakhem Mendl
Who banged on the table
And spilled scarce liquor
And all his matchmaking earnings nebbekh
That spread as far as you could see
And he yelled all the time
As though it cost him his life --
Sad to hear and see.
And the miserable miscreant
Who mumbled through his nose,
Hunchbacked front and rear,
May his name be blotted out!
The rogue, the villain!
Drumming on a bath bucket
To annoy everyone,
Shouting the phrase "Charity saves
from death."
May he drop dead!
Who can forget that wedding,
When Elye Bakhur spoke out the marriage
vow
"Behold
you are..."
And Sarah Bas-Tuvim melted with rivers of
tears
That streamed from the Red Sea to the
Oh! Auntie Yakhne with her braided
Sabbath khale,
With her pursed pious lips,
Self-assured and merry.
"Dance
the Gate Dance for bride and groom!"
And our tipsy Tevye with his garment laps
wide open,
With his little beard,
Cross-eyed,
Rapped out the rhythm with his big whip.
Who doesn't remember that wedding
With all the pure and holy souls,
The sunken headstones and graves,
All the cemetery full of light
And the candles of a departing Sabbath.
Bontshe, holding one of the canopy poles,
Is already breaking pieces off the roll
in his pocket.
And the wedding officiant Reb Shloyme,
Grandly attired and excited,
Holds a full cup in his hand
And his eyes sparkle as he looks about.
----------------------------------------------
----------------------------------------------
Oh! Bride and groom under the canopy in
those days!
Reb Elye Bakhur lifted his little foot
(though his knee was weak)
And stepped gently, gently stepped,
Gently stepped
And broke the wedding glass.
Mazltov!
Mazltov!
Mazltov!
And the match went well
And a big boy was born
"For
Torah, marriage and good deeds,"
A manly big boy
With two powerful shoulders,
Who could spit between his teeth,
And send you to the Devil!
[Autumn
1928]
8) ---------------------------------------------------
Date: 26 November 2008
From: ed.
Subject: A Reading of "A freylekhs" (ed.)
At the end of
1935 Shtentsl [Stencl] gave a talk on Mendele Moykher-Sforim (1836-1917) for a
Yiddish club in
It was a time
of epidemic and, as was often done in those superstitious days, a wedding was
arranged between a normally unmarriageable couple. Mendele (as we will now call
him) in his Fishke der krumer and many other Yiddish authors have staged
anti-demonic graveyard weddings, both a defensive act for the community and a
manner of assisting cripples, paupers, mentally impaired. The wedding couple
Shtentsl draws is as unlikely a marriageable pair as could be imagined. The father
is physically pathetic and the mother is a shrew. But their child, somewhat
amazingly -- as amazing as the birth of an exciting new literature in the
language of the ordinary folk -- is a little bruiser.
The wedding
guests and their symbolic behaviors make up the bulk of the poem. These participants are focal figures in the nascent
Yiddish canon. They include the primary hero of Old-Yiddish letters, Elye
Bakhur; the woman composer of tkhines, Sarah Bas-Tuvim; the classic triumvirate
(Mendele: Shloyme Reb Khayims ; Perets: Bontshe Shvayg; Sholem-Aleykhem:
Menakhem-Mendl), the father of the Yiddish theatre: Avrom Goldfadn (if his Mume
Yakhne is a variant of Bobe Yakhne). The band of marvelous klezmorim is led
by one Pedhatsur, whom I cannot identify
(though his name appears in BaMidbar 1:10)
The entire
poem somehow bends under the pressure of one cryptic phrase, that of line 15
where Elye Bakhur reads from the Torah, the
weekly portion being the double one of Nitsavim and VaYeylekh. I wonder
if the presence of these polar lines does not describe also the condition of
Yiddish literature -- which may or may not join Moses in not crossing the
Addendum
Shtentsl most probably knew Bialik's "A freylekhs", very
likely having first read it in the
The major similarities between the Bialik and Shtentsl poems are
the polarity on which each rests and their common devil-may-care spirit of
insouciance. Bialik's poem is included in the 1922 volume under the rubric
"natsionale." In a general way, it points to the depressed condition
of Eastern Europian Jewry; it names but does not describe their suffering. It
calls upon those whom it addresses to dance, in order, perhaps, to release pent
up feelings, or to discover hidden energies. Several roguish expletives dot
Bialik's poem just as Shtentsl's poem ends on a wholly impish note.
Bialik writes -- I cite three instances --
"Zol a kreynk der soyne visn,/ Vos in hartsn brot un
brent."
"Af tsepikenish
di sonim,/ Af tsulokhes gor der
velt!"
"A kapore
hundert veltn / Far eyn sho fun dreyst un mut!"
This is a call for courageous action to replace passive suffering.
Shtentsl's poem takes place in a cemetery; a sickly couple brings forth a healthy
boy. The polarity of the Shtentsl poem rests on the double haftara of Nitsavim
and VaYeylekh -- blessings opposed to curses. Bialik's "A freylekh"
opens with the couplet "Nit genasht fun oylem-haze,/Oylem habe oykh nokh
gants;" the polarity here being the pain in this life as opposed to the
promised relief in the next. In
Shtentsl's poem the agent of change is a newborn boy who represents the
burgeoning Yiddish language and literature.
The subject of Bialik's influence on Shtentsl needs close study. There
are a number of similar or parallel terms in the "A freylekhs" of
both poets. Were it not for the identical title we would probably not notice
them (e.g. beys-oylem / beys-khayim,
aksl /akslen, fish / fish, tish / tish,
taykhen / taykhn, etc.)
9)---------------------------
Date: 26 November 2008
From: Carrie Friedman-Cohen for the Organizing Committee
Subject: "The
The organizing
committee of the Jerusalem Conference, that will mertseshem take place
in the fall of 2009, announces some of the titles of the planned lectures, in
addition to what was previously announced in the last TMR:
1. The comprehensive Bibliography Project of
Yiddish Books Published Since the Beginning of the Printing Press and Until
Today. This is a part of the ongoing Hebrew Bibliography Project at the
2. Passionate
Pioneers: Yiddish Secular Education in North America 1910-1960: an exploration
of the history, challenges, accomplishments and failures of "veltlekhe
shuln" and summer camps in the
-------------------------------------------------------------------------
End of The Mendele Review
Issue 12.020
Editor, Leonard Prager
Editorial Associate, Robert Goldenberg
Subscribers to Mendele (see below) automatically receive The
Mendele Review.
You may subscribe to Mendele, or, kholile, unsubscribe, by
visiting the Mendele
Mailing List
**** Getting back issues ****
The Mendele Review archives can be
reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/tmr.htm
Yiddish Theatre Forum archives can be
reached at: http://yiddish.haifa.ac.il/tmr/ytf/ytf.htm
Mendele on
the web: http://shakti.trincoll.edu/~mendele/index.utf-8.htm
***