_The Mendele Review_: Yiddish Literature and Language
              (A Companion to _MENDELE_)
______________________________________________________
Contents of Vol. 04.004
31 March 2000

1) Yiddish Matters: from the editor (Leonard Prager)
   a. Sholem-Aleykhem's letter to Yekheskl Kotik
   b) ["dem rebns makht iber zayne khsidemlekh"] (Yekheskl Kotik)

2) Letter to Yekheskl Kotik (Sholem-Aleykhem)

3) ["dem rebns makht iber zayne khsidemlekh"] Volume 2, Chapter II,
   pp. 26-32, _mayne zikhroynes_ (yekheskl kotik)
   (continuation from _The Mendele Review_, vol. 4.003)

for the Yiddish version:


     Yiddish

1)----------------------------------------------------
Date: 31 March 2000
From: Leonard Prager 
Subject:  Yiddish Matters

   a) sholem-aleykhems briv tsu yekheskl kotik

The famous writer is delighted to discover an unknown talent.  He is
totally charmed by Kotik, to whom he admits -- "ikh gey oys leyenen
ayere _zikhroynes_." ['I can't get enough of your _Memoirs_'.] He is
especially drawn to Kotik's lifelike portraiture.

   b) Yekheskl Kotik

In this section of his memoirs Kotik describes the power of the rebe
over his followers, citing a particular instance enacted in his own
family before his own eyes.  Here again we have a story of a dissolution
of a marriage, again in the mold of "January and May," yet not a breakup
due to uxoriousness or lust; blind faith in a heavenly mediator powers
this familial crisis.

2)----------------------------------------------------
Date: 31 March 2000
From: Lucas Bruyn 
Subject: (zz. 9-12) _mayne zikhroynes_ (yekheskl kotik)

             [kotiks hakdome tsu sholem-aleykhems briv]

ikh gefin nit far iberik tsu farefntlikhn do, in dem dozikn teyl fun
mayne "zikhroynes", sholem-aleykhems a briv tsu mir, vos er
hot mir tsugeshikt nokh zayn derhaltn mayn ershtn band "zikhroynes."

ikh tu es nit kholile, kedey tsu bavayzn zikh farn lezer mit di shvokhim
vos der groyser sholem-aleykhem hot mikh bashonken, azh biz untershraybn
zikh mit hispayles "ayer lezer, ayer talmid, ayer khaver."

ikh breng do dem brif, nor kedey tsu kharakterizirn durkh im take -- im
aleyn, sholem-aleykhemen, dem dozikn hartsikn oyslakher un oplakher fun
alts, vos hot ober derbay farmogt azoy fil emese anives. un zayendik in
der shvayts krank un opgerisn funem lebn, interesirt er zikh azoy varem
mit yedn nay-ershinenem yidishn bukh dort in der heym, un antsikt zikh,
vi a kind, mit yene bilder fun an umbakantn shrayber, vos lebn im tsurik
oyf in zikorn "zayn yugnt, zayn mishpokhe, zayn kheyder, zayne yontoyvim
un zayne khaloymes" ...

y.k.



               sholem aleykhems briv tsu yekheskl kotik

                                            lozan (shvayts) 10.1.13

zeyer geerter un layder umbakanter kolege yekheskl kotik!

(z. 9) beys kh'hob geshribn tsu aykh, hob ikh shoyn in eyn klap geshribn
oykh tsu nigern, az mir zoln zikh opbaytn mit di bikher, lozt zikh oys,
az tsu nigern hot ir arayngeshikt dem ekz., velkher iz gevidmet dem
dikhter avrom reyzn -- un reyzn iz itst nisht mer un nisht veyniker vi
in nyu-york, in amerike! volt dos geven mit etlekhe yor frier, ven
sholem-aleykhem iz nokh geven gring oyf di fis, iz es a gelekhter, hoyb
ikh mikh oyf un for zikh durkh keyn amerike, itst ober iz es a bisl
shverlekh, vos zhe tut men, az ikh gey oys leyenen ayere "zikhroynes"?
hob ikh aroyfgelegt di gantse aveyre oyf aykh un hob tseshnitn
tsekardashet nigers bukh un kh'hob keyn kharote nisht, ikh hob genumen
leyenen ayere "zikhroynes," un vos zol ikh zogn? ikh gedenk shoyn nisht
dos yor, vos ikh zol azoy fil hanoe hobn, azoy fil tayneg, emeser tayneg
rukhni -- dos iz nisht keyn bukh -- dos iz an oytser, a gortn, a
gan-eydn ful mit blumen un mit foyglgezang. es hot mir dermont mayn
yugnt, mayn mishpokhe, mayn kheyder, mayne yomim-toyvim, mayne
khaloymes, mayne tipn, neyn! ikh mit mayn bintl tipn un bilder, vos
kh'hob a sakh fun zey gekent un a sakh oysgetrakht, bin ikh, zog ikh on
shum khnife oder falshe anives -- akegn aykh an orem yingl, a kapstn!
mit ayere iberlebungen un ayer mishpokhe volt ikh biz itst di velt
farfleytst! gvald, vu zent ir geven biz aher?

(z. 10) a mentsh farmogt azoy fil brilyantn, dimentn un perln un
gornisht! a yid geyt arum un "klaybt rendlekh" (vi zogn dort ayere
frumakes) un zol es afile dermonen emetsn, az gefint zikh bay im aza
n'oytser! ikh hob genumen leyenen un nisht gekont shoyn opraysn zikh,
shier nisht meshuge gevorn! ver iz der kotik? ikh hob gehert fun eynem,
heyst er gor, dakht zikh, a. kotik, un iz gor a yungerman, un ir zent
dokh gor a yid mit a groyer bord. vos mikh hot farkisheft in ayer bukh
-- iz der heyliker posheter emes, nisht gekintselte prostkayt. haynt di
shprakh! neyn, ir zent nisht nor a guter erlekher, getrayer shoymer fun
a raykhn, ungehoyer raykhn oytser -- ir zent a talant fun got gebentsht
mit a neshome fun a kinstler, vos ken zikh nisht, nisht vintsik yidn
zenen geven in ayer kamenits un in der zastavye, nisht vintsik kroyvim
in ayer royshndiker vi ir ruft zi mishpokhe -- farvos hot keyner fun zey
nisht gezamlt azelkhe zikhroynes vi ir? farvos hot zikh keyner fun zey
nisht bavizn mit epes aza min vi ir, vos zol gebn a bren? epes molt zikh
mir oys, hert ir, az ayer mishpokhe -- dos iz mayn mishpokhe (un dos
filt mistame yeder lezer). ikh ken ayer zeydn arn-leyzer, un ayer bobe
beyle-rashe, un ayer tatn dem khosid moyshe, un ale ayere feters mit di
mumes un afile dem ispavnik mitn aseser mit ale pritsim, di gute un di
shlekhte, un di melamdim, un di khsidim, un di misnagdim, un di royfim,
un dem rov, un yenem apikoyres dem shrayber fun brisk, vos a kerbl iz a
mamzer, un beyde yisroels, un arn-leybele, un khatskl, un moshke, un
berl-benrat dem upravlyayushtshi, un ale un ale! ale lebn zey, ale ken
ikh, mit ale frey ikh zikh, mit ale troyer ikh. me darf dokh hobn a
koyekh me zol mikh nisht nor makhn lakhn (faran bay aykh erter, vu
kh'hob mikh gehaltn bay di zaytn lakhndik), nor oykh tsien bay mir
trern, ikh shver aykh behen sheli az ikh hob geveynt glaykh mit aykh
ale, beys ayer zeyde hot aykh alemen gebentsht erev yonkiper un beys
ayer bobe di tsedeykes iz gelegn oyf der erd, un der zeyde hot 100 mol
gekhalesht. zoln mir azoy freyen zikh in gikher oyf yeshues yisroel, vi
ikh hob gegosn mit trern, un nisht vayl a mentsh iz geshtorbn - rbsh"e
[raboyne-sheloylem]! vifl mentshn shtarbn bekhol yom uvikhol eys uvikhol
sho! nor vayl ayer bobe un ayer zeyde -- dos zenen mayne.

(z.11) mayne, mayne! un vayl dos zenen lebedike un tayere goldene
mentshn, un vayl ir hot zey oysgevaremt ale in ayer neshome un hot
arayngelegt ayer gantsn fayeriker emes, ikh bin beemes geduldik bay
zikh, vos mir farmogn aza mentshn, aza yidn vi ir, vos a dank aykh veln
nisht farlorn geyen yene "rendlekh", vos hobn zikh gevalgert (nokh mayn
meynung valgern zikh nokh itst) in undzer folk. ikh bin beemes groys bay
zikh, vos undzer nokh yunge yidishe folks-literatur iz baraykht gevorn
mit aza bukh vi ayere "zikhroynes", vet ir ayere "zikhroynes" shraybn
vayter? veln zey zayn oykh azoy fet un gerotn, vi dos ershte bukh?
gerotn -- bin ikh zikher, fet -- veys ikh nisht, ikh hob moyre, az dos
vet shoyn zayn mogerer, shiterer. nito yene yidn! dos heyst, do zenen
zey, ober me zet zey nisht azoy boylet, zey vern botl-beshishim, ubifrat
in der groyser shtot.

                                            11. 1. 13.

haynt hob ikh mikh tsufelik begegent mit eynem a shrayber izbitski
(mikhalevitsh) oyf a barg 1500 meter hoykh oyf lozane (es heyst
"lezen"), hob ikh im dertseylt, vos far a hispayles es hot aroysgerufn
bay mir a bukh fun epes a yidn a balebos, vos heyst y. kotik, un vos hot
mikh gebrakht dertsu, az ikh zol veynen mit trern -- lozt zikh oys a
mayse, az der izbitski ken aykh zeyer gut un az ir zent dos der foter
fun a. kotik, un az ir zent der bal-hakaviarnye oyf di nalevskes un az
ale veysn shoyn lang, az ir hot epes "zikhroynes." fregt zikh:  vu zenen
zey geven, di beheymes? vos hobn zey geshvign, az zey hobn gevust? un vu
bin ikh, beheyme, geven? ikh bin dokh oykh geven oyf di nalevkes un
dakht mir, mit spektorn getrunkn kave. farvos hob ikh nisht gevust, vu
ikh bin geven un bay vemen ikh hob getrunken kave? farvos vert
farfleytst undzer bikher-mark mit shmates shebeshmates, in der tsayt,
ven "oytsres" azelkhe vi ayere valgern zikh ergets in a kastn, oder in a
shiflod, oder unter a matrats? es zidt in mir di retsikhe oyf undzere
kritiker in der minut, az ikh dermon zikh, vi zey hoybn oyf drukes yedn
smarkatsh, vos draket on a paskurstvo gelakkhent bay di goyim, vos
(z.12) se shlogt di gal, az me leyent dos gekayte un oysgeshpigene, un
oysgemeyklte nibl-pe fun artsibashev un kedoyme azelkhe paskurstvo, vos
makhn dem gutn humorist, vi zey rufn mikh, beyz un nemen bay mir op dem
apetit tsum shraybn, un ikh ver a gazlen -- molt aykh nisht oyf lang, vi
der "yidisher gazlen". haklal ikh hob mikh farplapelt nor fun zikh.
entfert mir, ikh bet aykh, oyb ir hot tsayt, vos ikh freg aykh, tsi
shraybt ir nokh vayter ayere "zikhroynes" un velkhe epokhe, velkhe
krayzn barirt ir, un tsi es geyt azoy glat, vi biz aher, un tsi barirt
ir oykh di mishpokhe? faran dort parshoynen, tipen, vos ir muzt oykh
vayter vegn zey dertseyln un dertseyln. lebt, zayt gezunt un munter un
shraybt! ayer dankbarer lezer, khaver un talmid ...

sholem aleykhem


3)----------------------------------------------------
Date: 31 March 2000
From: Lucas Bruyn 
Subject: Volume 2, Chapter II, pp. 26-32, _mayne zikhroynes_ (yekheskl
kotik)

                       yekheskl kotik

          ["dem rebns makht iber zayne khsidemlekh"]


[z. 26]

az ikh reyd shoyn vegn dem slonimer rebe, r' avrom, kumt mir aroyf oyfn
zikorn a fakt, vos hot demolt oyfgerudert di gantse mishpokhe undzere,
un vos kharakterizirt oysgetseykhnt dem rebns makht iber zayne
khsidimlekh. der oylem hot im gefolgt in fayer un in vaser. geshen iz es
mit mayn shvoger yekheskl, dem kamenitser rovs zun. bay dem dozikn
yekheskln hobn zikh nisht gehaltn keyn kinder un dvoyre, zayn tokhter,
dos vaybl, vos der mekhutn iz avekgeshtorbn in der nakht fun ir khasene,
hot oykh veynik gelebt. un r' yekheskl mit zayn vayb hodes zenen oyf
di eltere yorn geblibn on kinder.

r' yekheskl flegt akht-nayn monatn in yor umforn fun slonimer koylel
nokh erets-yisroel-gelt un di iberike tsayt iz er gezesn baym rebn. er
iz geven di ershte hant fun rebn.

eyn mol purim, zitst er azoy nebn rebn, bay der sude. gist der rebe
aleyn tsvey koyses vayn:  far zikh un far r' yekheskl. trinken beyde
lekhaim. derbayike khsidem kukn mit kine, vi zey trinken. nor nokh dem,
vi der rebe git a zup, zogt er:--- lekhaim, yekheskl, im-yirtse-hashem
iber-a-yor mit a benzokher...

khsidem hobn oysgeshtelt moyl un oyern un nisht gekont farshteyen dem
rebns remez. vorem yekheskl mit zayn vayb konen shoyn keyn kinder nisht
hobn.

r' yekheskl iz ober geven a kluger khosid un bald farshtanen dem rebns
brokhe. nor poshet:  opgetn dos vayb un nemen an andere, yingere...
mit hodesn hot r' yekheskl iberlebt etlekhe un fertsik yor, gelebt vi
toybn. er iz geven a freylekher mentsh un a groyser balmide. dos zelbe
iz geven zayn froy. beyde zenen geven vunderlekh gute mentshn. dertsu
iz zi geven zeyer a tsikhtike, un a groyse berye, a groyse baleboste,
un a libe heymlekhkayt hot geveyet bay zey in shtub. un beyde,
zekhtsik-yorike, hobn zikh shtendik ongekukt, vi yunge ersht-farlibte
kinder.

der rebe hot ober meramez geven...

[z. 27] farvirklekhn dem rebns remez iz an inyen zeyer a shverer. ober a
khosid iz vi a guter soldat. heyst der rebe, darf men folgn. un yekheskl
hot lang getrakht un hot hodesn ongeshribn a briv. in briv hot er
geshribn, az zey muzn zikh... getn. azoy meynt der rebe. un koym meynt
azoy der rebe, iz dos mistame nigzer gevorn min-hashomaim un men darf es
onnemen far libe. un zi zol nisht meynen, kholile, az zi ken dos
ibermakhn; neyn. vorem azoy vi der himl ken kumen tsu der erd, azoy ken
zi shoyn zayn fun haynt on zayn vayb! un er git ir toyznt rubl
ksube-gelt, un dos gelt git der rebe, vorem aleyn hot er keyn gelt
nisht. un zi kon nokh im-yirtse-hashem krign a shenern yidn far im. zi
kon nokh khasene hobn, un bekheyn... u. az. v.

dos vayb hot ibergeleyent dem briv un... gekhalesht. iz ongelofn di
gantse familye un men hot oyfgehoybn a vaytsaku.  -

- staytsh, vos vil er, der gazlen! opkoylenen dikh mit a meser vil er! a
yid hot opgelebt mit a vayb bald fuftsik yor, gehat mit ir zeks kinder
un itst vil er zi getn. vos meynt er zikh, vos?

un men hot zi oysgerikht keyn slonim tsum rebn un tsum man. zol zi zey
dort makhn shvarts vi di erd.

ober r' yekheskl iz shoyn geven avekgeforn nokh erets-yisroel-gelt, un
hot ibergelozn baym rebn a formeln get. hot zi ongehoybn shtark tsu
veynen un tsu taynen khotsh farn rebn, ober der rebe hot zi
ibergeshlogn:

- ishe, keyn kinder kenstu shoyn nisht hobn, farvos (37) zolstu shtern
dayn man derin? vos vilstu, dayn man zol keyn tkume nisht hobn oyf yener
velt? er kon nokh nemen a bas-bonim... gedenk, vestu mikh folgn, vestu
mayrekh-yomim zayn un iber hundert mit tsvantsik yor arum vestu hobn a
likhtikn ganeydn...

derherendik azoyne reyd, hot hodes vider gekhalesht. ober mitn
khaleshn hot zi dokh nisht gekont ophaltn dem get. der rebe hot zikh
hartnekik gehaltn bay dos zaynike.

un zi hot nisht-vilndik genumen dem tsugegreytn get...dernokh hot ir r'
yekheskl gegebn gelt un zi iz a dershlogene avek keyn kiev.

shpeter hot yeder eyner fun dem dozikn porl, vos hobn zikh azoy lib
gehat, bazunder khasene gehat...

[z. 28] in kiev, vuhin zi iz avekgeforn, hot zikh ir gemakht zeyer a
gerotener shidekh mit a sheynem yidn, mit gelt, mit koved u. az. v. hot
zi khasene gehat un tsu dem nayem man iz zi oykh geven veykh, tray un
ibergegebn, un zaytike hobn gezogt oyf zey, az zey lebn, vi taybelekh.
avade iz es nisht geven keyn guzme.

r' yekheskl vider, hot genumen a meydl fun tsvey-un-tsvantsik yor... far
der doziker kale zayner iz er oyf aza oyfn elter geven sakh-hakl mit a
fertsik yor...

mit dem nayem vayb hot er gehat tsvey meydlekh... der rebe hot nisht
getrofn. mit parnose iz er geven bazorgt. der slonimer rebe hot im
tsugezogt shikn genug tsum lebn, un r' yekheskl iz aroysgeforn keyn
yerushelayem. un a modner tsufal:  hodes mitn man zenen oykh aroysgeforn
keyn yerushelayem, un ir iz geven bashert dort tsu voynen in eyn gas mit
ir amolikn man. es flegt zi zeyer klemen, vos er hot a yung vayb mit
tsvey kinder. fun tsar iz zi afile eyn mol krank gevorn.

r' yekheskl hot zikh dort gefirt khsidish, vi bay zikh in der heym, un
hot gehat zeyer a sheynem nomen.

mankhe flegn kumen tsu im nokh a brokhe. ober er flegt aroystsutraybn
fun shtub mit der hartsiker "klole":

-- got zol aykh bentshn...

a sof hot r' yekheskl gehat a shlekhtn. eyn mol, fraytik tsu-nakht, beys
er iz geshtanen baym tish un gemakht kidesh, iz aropgefaln a shtik sufit
un getrofn im in kop arayn. er iz oyfn ort derharget gevorn.

az hodes hot derhert, vos mit ir gevezener man hot getrofn, hot zi
geton dos irike:  zi hot gekhalesht un gekhalesht...

ot azoy hot der rebe tsesheydn tsvey neshomes, nokh dem vi zey hobn
opgelebt tsuzamen karge fuftsik yor. hot er es gehat a makht, der rebe!

mit der doziker yekheskln zenen glat forgekumen modne zakhn. vi gezogt,
hot er gehat zeks kinder un ale zenen zeyer yung geshtorbn. geblibn iz
im eyn tokhter dvoyre. tsiterndik far ir lebn, hot men zi khasene
gemakht tsu fuftsn yor. di khasene iz geven in kamenits. der mekhutn iz
geven, gedenk ikh, zeyer a diker un a sheyner yid, an "osobe", blut hot
im geshpritst fun [z. 29] ponem. er iz in gantsn etlekhe un draysik yor
alt geven. nokh der khupe hot er gezogt, az er filt zikh nisht gut un iz
avek tsu zikh oyfn stantsye --- tsuleygn zikh etvos.

- ikh bin mid fun veg un fun der gantser khasene-tseremonye -- hot er
gezogt.

di khasene iz geven baym rov in shtub. men hot geshpilt un getantst un
gehulyet oyf vos di velt shteyt. di gantse shtot iz gekumen mesameyekh
zayn dem khosn mit der kale. bay undz iz geven a mode tsu shteln a khupe
farnakht. far der khupe tantsn meydlekh, vayblekh; nokh der khupe tantsn
mantsbiln un men iz zikh mesameyekh biz elf-tsvelf baynakht. dernokh iz
a vetshere. nokh der vetshere tantst men vayter biz zibn-akht in
der-fri.

(39)der oylem hot zikh shtark funandergetantst un men hot fargesn, az
der mekhutn felt. a tsvey sho nokh der khupe hot men zikh dermont on
mekhutn. iz men avek nokh im. ober vi tsetumlt, dershrokn iz men gevorn,
az men hot gefunen dem mekhutn a toytn. er iz gelegn on otem oyfn bet.
hot men oyfgehoybn a gvald, iz men gekumen tsuloyfn fun shtetl un fun
der khasene.

kentik, az der mekhutn iz nor-vos geshtorbn vorem er iz nokh geven a
varemer. der oylem iz geshtanen a tsemishter, a tsetumlter un hot nisht
gevust, vos tsu ton:  tsi veynen nokhn geshtorbenem, tsi freyen zikh mit
der khasene. der rov hot ober gezogt, az khosn-kale torn nisht veynen in
dem tog fun khasene. hot men gekhapt shnel dem toytn mekhutn un
avekgelofn mit im oyfn besoylem. bald hot men fartik gemakht a keyver un
men hot im bagrobn. tsendliker yidn hobn zikh misasek geven mit der
mitsve, kedey es zol nisht oyskumen khosn-kale tsu veynen. es hot nisht
gedoyert keyn tsvey sho, un er iz shoyn geven a bagrobener... okersht
hot gelebt a mentsh --- un ot ligt er shoyn in der erd.

khosn-kale zenen geven a vayle oyfn besoylem. bald hot men zey gebrakht
tsurik un es hot zikh ongehoybn di vetshere. keyner hot nisht getort
veynen. dernokh hot der oylem getantst... di kep aropgelozt, dershlogn,
in di oygn --- nisht oysgeveynte trern, nor di fis hot men mit gvald
gehoybn:  men tor dem khosn nisht lozn veynen nokh zayn tatn... dos iz
epes geven shreklekh.

[z. 30] az der groyl un der tsar funem okershtiker toyt hot dokh
menatseyekh geven di gemakhte freylekhkayt un di fis zenen geblibn
shteyn in mitn tantsn, hot der rov geheysn tantsn kleyne kinder. men muz
mesameyekh zayn khosn-kale. hot men genumen zeks-akht-yorike yinglekh
mit meydlekh un geheysn zey tantsn.(40)di klezmer hobn geshpilt. ikh bin
demolt alt geven zeks yor un men hot mikh oykh ayngeladn tantsn, ober
ikh bin nisht gegangen.

- narele, gey tantsn -- hobn mir alte vayber tsugeredt. ikh hob nisht
gefolgt...

dos khsidishe hulyen un shtifn hot nor keyn shier un keyn grenets nisht
gehat. un tomer hobn zikh oysgenumen di alte shpitslekh, hot men
oysgetrakht naye. eynmol iz gekumen tsu undz yosele der khosid un gerufn
dem tatn in shtibl arayn. men darf im dort noytik hobn. az men iz
gekumen rufn, darf men geyn. vi kon zikh dos a khosid opzogn? der tate
hot mikh oykh genumen.

in shtibl hobn zikh gefunen ale khsidem, un az mir zenen arayngekumen,
hot der oylem gelakht mit farflamte penimer. ikh bin demolt in gantsn
alt geven dray-fir yor un hob nisht farshtanen, vos der oylem lakht, vos
er tsaplt zikh fun gelekhter. dos iz ober bald klor gevorn. nor a
poshete zakh:  der oylem khsidem hot bashlosn optsushmaysn di same
faynste un yakhsonishe khsidem, kedey zey zoln gedenkn oyf shtendik, az
a mentsh darf zikh nisht haltn groys bay zikh, darf nisht hobn keyn
simen fun gayve in zikh. emes take, itst firn zikh oyf di yakhsonishe
khsidem orntlekh, fayn, on gayve. ober az men vert gerekhnt far a faynem
khosid, iz dos shoyn oykh a trit tsu dem khesorn, un deriber darf men
farkhapn frier un araynkateven, kedey es zol nor keynmol tsu dem khesorn
nisht kumen.

der art shmaysn darf oykh tsugeyn poshet:  avekgeleygt oyfn tish mitn
ponem arop, farkatshet di kapote un - shit!

tsuersht hot men gevorfn goyrl, ver zol zikh leygn der ershter.

der goyrl iz geven oyf aza oyfn:  men hot oyfgeefnt a sider un az der
ershter os fun blat hot ongevizn dem ershtn os fun a nomen, iz yener
mekhile, zikh gegangen leygn...

[z. 31] az ikh hob derzen, vi a berdiker yid hot zikh avekgeleygt oyfn
tish un khsidim hobn mit ale koykhes genumen patshn in a bashtimtn ort,
iz mikh bafaln a gvaldike simkhe.

- ot iz a gut shpil! hob ikh ongekvoln.

der berdiker yid hot gelakht un geoyket tsuzamen.

ober az es iz gekumen tsu mayn oremen tatn, az men hot im aroyfgelegt
afn tish mitn ponem arop, un a makhne khsidim hobn oyfgehoybn di hent
mit farflamte gezikhter, hot zikh mir epes opgerisn in hartsn un ikh hob
genumen veynen mit azoyne koyles, punkt vi men volt mikh veln koylen.

ikh hob geveynt mit ale koykhes. di khsidim zenen ophentik gevorn, di
hant hot zikh zey aropgelozt, un oyf aza oyfn hob ikh "opgeratevet" mayn
oremen tatn. shver heyst-es, tsu shmaysn far a veynendik kind in di
oygn.

- ay, moyshe, -- hot a khosid fardrosik geshoklt mitn kop un tsugeleygt
a finger tsum noz, -- tsi hostu amol nisht gebrakht umishne dem yingl?..
dos vet veynen un mir veln dir nisht konen shmaysn...

nor mayn tate hot gelakht. er hot gemegt lakhn, vorem er hot nokh demolt
keyn bord nisht gehat un iz avade alt geven a yor zibetsn-akhtsn...
in zayne yorn iz nisht azoy shreklekh geven geshmisn tsu vern, bifrat
nokh az er kon shmaysn oykh andere. er hot ober shoyn gehat a kind un
dos kind hot geshtert...opgegoltn hot nor mayn tatn aleyn. vayter hot
men gekatevet oyf vos di velt shteyt.

az es iz gekumen tsu leyb kruheler, a groyser shtifer un zeyer a
gezunter yung, hot er zikh nisht gelozt nemen. im hobn, a ponem, nisht
azoy geshrokn di shmits, vi es iz im geven ayngenem dos ranglenish,
avekshtoysn fun zikh, nisht lozn zikh khapn. iz er umgeshprungen oyf
benk un oyf tishn, do halt men im fest un do rayst er zikh aroys un
shteyt shoyn mit a fuln moyl gelekhter oyf a vayter bank, oyf a tish. un
er hot shtark farmatert dem oylem. es hot alemen opgegosn mit a shveys.
ober a klal iz fort shtarker un men hot im gepakt. es farshteyt zikh, az
ver es hot gehat got in hartsn, der hot itst geshotn moyredike petsh.
mit dem dozikn leyb kruheler hot zikh geendikt dos shpil. er iz geven
der letster.

[z. 32] bald zenen anidergeshtelt gevorn oyfn tish etlekhe fleshn
shnaps. es hot zikh bavizn a groyse khale mit hering un der mider oylem
hot getrunkn dem freylekhn lekhaim. nokhn trinken iz men avek a tentsl.
aksl tsu aksl, hant tsu hant, penemer farshvitst, royt, bagaystert un
tsu dem groysn rash fun di trit iz baheftn gevorn a lebediker, a
khvatisher nign. ot azoy hobn zikh gefreyt khsidem.

di simkhe fun shmaysn fremde hot bald farloshn in mir dem tsar fun dem,
vos men hot gevolt shmaysn mayn tatn, un fun dem dozikn khsidishn shpil
bin ikh a lange tsayt arumgegangen a bagaysterter.

un shpeter hob ikh mikh barimt far mayne kheyder-khaveyrem:

- hot men dos geshmisn groyse tates... ikh hob aleyn gezen... ay, hot
men geshmisn... ikh hob aleyn gezen...

- vu? -- hobn zey mit kine gefregt.

in shtibl... hob ikh mit gayve a treysl geton mitn hant.

un mayne kheyder-khaveyrem hobn mir nisht farginen dem glik... a
kleynikayt, zen vi men shmayst groyse tates.

=======================================================================
End of _The Mendele Review_ 04.004

Leonard Prager, editor  

Subscribers to _Mendele_ (see below) automatically receive _The Mendele
Review_.

send "to subscribe" or change-of-status messages to:
    listproc@lists.yale.edu

        a. for a temporary stop: set mendele mail postpone
        b. to resume delivery: set mendele mail ack
        c. to subscribe: sub mendele first_name last_name
        d. to unsubscribe kholile: unsub mendele

              ****getting back issues****

_The Mendele Review_ archives can be reached at:

http://www2.trincoll.edu/~mendele/tmrarc.htm