_The Mendele Review_: Yiddish Literature and Language (A Companion to _MENDELE_) ______________________________________________________ Contents of Vol. 01.014 [Arn Tseytlin Pre-Centennial Issue, Part One] 24 July 1997 ARN TSEYTLIN [Aaron Zeitlin] 1898-1973(1) Part One 1) Yiddish Matters: From the Editor (Leonard Prager) 2) Biografye: (Yekhezkl Lifshits) [Ezekiel Lifschutz] 3) Arn Tseytlins Eseyen: Yitskhok-Bashevis Zinger [Isaac Bashevis Singer] 4) Arn Tseytlin z[ikhrono]"l[ivrokho]: Eli Vizel [Eli Wiesel] 5) Arn Tseytlin on Himself: Arn Tseytlin [Aaron Zeitlin] 6) Bamerkungen funem tsuzamenshteler: (Y. Lifshits) [Ezekiel Lifschutz] ** Endnotes Part Two (Vol. 01.015) 7) "Dernenterung un noentkayt tsvishn yidish un hebreish: Paraleln un batrakhtungen" (Arn Tseytlin) **Endnotes (continued) 1)---------------------------------------------------- Date: Fri, 25 July 1997 From: Leonard Prager Subject: Yiddish Matters --Arn Tseytlin Pre-Centennial Issue What is this strange notion of a "pre-centennial" issue of _The Mendele Review_? One would think there were enough literary anniversaries to celebrate without anticipating one of them by a year. The idea is not to celebrate now and save the trouble later. Rather to begin to prepare today for the proper commemoration next year, a year in which many important celebrations will be crowded out by the central occasion of the 50th anniversary of the State of Israel. The principal justification for all this, however, is the fact that a great many of those who have come to Yiddish in the past few decades do not know the works of Arn Tseytlin, a major Yiddish writer. It is suggested that Yiddish reading circles study Tseytlin's works, that he be properly emphasized in university courses in modern Yiddish literature, that symposia and conferences on him be organized, that collectors and general readers search for and acquire his writings. To those owners of the copyright of selections included here whom I have not succeeded in reaching, my sincere apologies if I have in any manner whatsoever trespassed on their rights. [LP] 2)------------------------------------------------------- Date: Fri., 25 July 1997 From: Leah Krikun Subject: "Biografye": Yekhezkl Lifshits [Ezekiel Lifschutz] [Arn Tseytlin's biography was not included in vol. 7 of the _Nayer leksikon fun der yidisher literatur_ (1968) where it belonged. The reason for this was that Arn Tseylin would not cooperate with a project financed by German restitution funds. This explains why in 1980 Yekhezkl Lifshits included a biographical sketch in the volume of Tseytlin's collected essays. Berl Kagan's entry on Tseytlin in his _Leksikon fun yidish-shraybers_ (New York: [privately printed] cols. 460-465) complements that of Lifshits. [L.P.] "Biografye"(2) by Yekhezkl Lifshits Tseytlin, Arn-Eliezer, yidish-hebreisher poet, dramaturg, publitsist un eseyist. Geboyrn gevorn in 1899(1) in Uvarovitshi, Vaysrusland. Zun fun Hilel Tseytlin. Biz 1907 hot er farbrakht in Homel un Vilne. In ot dem yor hot zikh zayn mishpokhe aribergeklibn keyn Varshe, vu er hot gelernt baym foter un in a kheyder-mesukn; hot farendikt a hebreish-poylishe gimnazye un bazukht hoykhshul-kursn. In 1920 iz er, tsuzamen mit zayn yingern bruder Elkhonen, avek keyn Erets-Yisroel. Er hot zikh umgekert keyn Varshe in 1921. Oyfn veg aheym hot er bazukht etlekhe eyropeyishe lender. Tseytlin hot ongehoybn shraybn vi a kind. In 1911 hot er shoyn farefntlekht kinder-zakhn in dem Odeser kinder-zhurnal _Prochim_, vos iz redagirt gevorn fun Livnern un oykh in a tsveytn kinder-zhurnal _Hashachar_, vos iz redagirt gevorn fun Gleb Revutski. Zayn ershte literarishe shafung _Di matroynise_ hot er opgedrukt in _Der yidisher velt_ in (April) 1914, unter der redaktsye fun Sh. Niger. Fun di frie 1920er yorn hot er zikh bateylikt in yidishe un hebreishe tsaytshriftn in Poyln, Erets-Yisroel un Amerike, vi _Undzer ekspres_ (vu er iz oykh geven der redakter fun der literarisher opteylung), _Bikher velt_, _Literarishe bleter_, _Teater-tsaytung_, _Varshever almanakh_, _Varshever shriftn_, _Globus_ (vos er hot geshafn un redagirt), _Hashiloach_, _Hatekufa_ (vu er iz a tsayt geven mitredakter un redakter); in dem ilustrirtn khoydesh-zhurnal far kinder, _Shibolim_, vos er hot redagirt: _Morgn-zhurnal_, _Tog-Morgn zhurnal_, _Forverts_, _Tsukumft_, _Inzikh_, _Yidisher kemfer_, _Svive_, _Kinder-zhurnal_, _Hadoar_, _Zamlbikher_, _Davar_, _Folk un Tsien_, _Di goldene keyt_, _Letste nayes_ ukhedoyme. In bukhforem: _Matatron_, Farlag Alt-Yung, Varshe 1922, 64 zaytn; _Shotns oyfn shney_, lider, Farlag Beletristn-fareynikung baym Fareyn fun Yidishn Literatn un Zhurnalistn, Varshe 1923, 135 zaytn; _Yankev Frank_, drame in zeks bilder, Farlag B. Kletskin, Vilne, 1929, 108 zaytn; _Brenendike Erd_, roman, Farlag Yidishe Universal-Bibliotek, Varshe 1937, 335 zaytn; _Brener_, dramatishe dikhtung in 3 aktn, Varshe 1929, 143 zaytn; _In kamf far a yidisher melukhe_, Nyu-York 1943, 31 zaytn; _Gezamlte lider_, Farlag Matones, 3 bender, Nyu-York 1947-1957; _Ale lider un poemes_, Farlag Bergen-Belzen, Nyu-York 1970, 529 zaytn; Gezamelte drames, Farlag Y.L. Perets, Tel-Oviv 1974, 372 zaytn; tsuzamen mit Y.-Y. Trunk, _Antologye fun der yidisher proze in poyln tsvishn beyde velt-milkhomes (1914-1939)_, Nyu-York, 1946, 637 zaytn; _Beyn haesh vehayesha_, poema dramatit, Yavne, Tel-Oviv, 1957, 391 zaytn; _Min haadam vemaale_, shtey poemot dramatiot, Yavne, Tel-Oviv, 1964, 239 zaytn; _Ruach mimetsula_, shirim, Yavne, Tel-Oviv, TaShL"H, 489 zaytn. In Marts 1939 iz Tseytlin farbetn gevorn keyn Amerike fun Moris Shvartsn, vos hot zikh gegreyt oyftsufirn zayn pyese _Esterke_. Mit etlekhe yor far dem hot dos Kunst-Teater oyfgefirt Tseytlin's _Khelemer khokhomim_, vos iz geshpilt gevorn mit groys derfolg. Akhuts zayn literarishe un publitsistishe arbetn iz er oykh geven an ofter redner oyf literarishe tsunoyfkumen un mesibes. Er iz oykh geven profesor fun hebreisher literatur inem lerer-institut baym yidishn teologishn seminar in Nyu-York. Er hot bakumen di hekhste literarishe prizn fun der hebreisher un yidisher literatur, tsvishn zey di H. Leyvik-Premie fun Kultur-Kongres. Er iz geshtorbn in New-York dem tsveytn tog Rosh Hashone TaShLa"D un iz gekumen tsu keyver Yisroel in Medines Yisroel. Zayn foter -- Hilel Tseytlin -- hot geshribn Nigern in 1914, ven er hot farefntlekht in der _Yidishe velt_ Arns ershte literarishe shafung, az zayn zun "hot geshribn (un gut geshribn) beshas er hot nokh gelernt in kheyder-mesukn" un "bshas er iz alt geven 10 yor hot er on mayn yedie geshikt dray zeyer sheyne zakhn tsu H[er] Levner un H[er] Levner hot zey ale opgedrukt in _Haprochim_. Shpeter hot H[er] Gleb Revutski (Ben Eliezer) opgedrukt zayne zeyer a sheyne zakh in _Hashachar_. Nor di gedrukte zakhn gibn nit afile dem mindstn bagrif fun zayn shafn... vilt ir alzo visn vos ikh denk vegn im, iz ot vos: Er iz nit nor a 'talant', nor a _groyser_ dikhter, zeyer a groyser. Er vet in zayn perzon fareynikn Perets un Byalik tsuzamen un oyb nit nokh hekher." (_Pinkes_ 3, Nyu-York 1975, zayt 426). Zayn fraynd Yitskhok Bashevis-Zinger halt im far eynem fun di greste dikhter funem tsvantsikstn yorhundert. "Er iz geven a mentsh mit groys visn, a gaystiker riz.... Tseytlin hot geleynt on a shir. Er iz geven a boki in Gete, Shekspir, Milton, in der rusisher, poylisher, hebreisher, frantsoyzisher, daytsher literatur. Er hot dos alts geleynt in original. Er hot antdekt shrayber un denker.... Bay dem alemen iz zayn lid geblibn original. Er hot keynem nisht nokhgemakht, vayl er hot gehat eygene kvaln un vayl er aleyn iz oft geven greser fun yene vos er hot shtudirt_ (_Forverts_, 10tn un 16tn Feb. 1978). Sh. Niger hot sheyn vegn zayn ersht verk _Matatron_ geshribn: _Vu hobn mir in der poezye fun di hayntike tunkele tsaytn aza klorkayt, aza likhtikayt fun zen?_ (_Der tog_, New-York, 10 Sept. 1922). Der hebreisher literatur-kritiker Dr. D. A. Fridman shraybt in an araynfir tsu _Matatron_ az "Es shpirt zikh in im a velt a groyse, gezen mit yidishe oygn; Es hert zikh in im dos vilde gepilder fun di tsaytn, oyfgenumen durkh yidishe oyern.... Derfar farkhapt ertervayz der otem leynendik, vorem azoy redt a _zeer_." 3)------------------------------------------------------- Date: Fri., 25 July 1997 From: Leah Krikun Subject: "Arn Tseytlin's Eseyen": Yitskhok-Bashevis Singer Yitskhok-Bashevis Zinger "Arn Tseytlin's Eseyen"(3) Arn Tseytlin hot gehat dos glik geboyrn tsu vern in a shtub vu di problemen fun literatur -- stil, shilderung, dialog -- zenen ale mol geven aktuel. Zayn foter, Hilel Tseytlin, iz geven a barimter yidisher zhurnalist, shriftshteler, un ikh kon oykh tsugebn, gelernter, hagam er aleyn hot deroyf nisht pretendirt. Hilel Tseytlin hot mitgebrakht mit zikh fun zayn shtot Homel, vu er iz dertsoygn gevorn, di gantse yidishe yerushe. Er hot gelernt in khadorim, yeshives, in besmedresh. Er hot laykht gekont vern a rov bay yidn. Er hot fri aroysgevizn an interes tsu kabole un oykh tsu khsides, nisht azoy vayt dos poylishe khsides, nor tsu dem khsides fun Reb Shneyer Zalmen fun Lyadi, der mekhaber fun dem seyfer _Tanye_, der grinder fun Chabad. Hilel Tseytlin hot oykh durkhgemakht oyf zayn eygenem shteyger di epokhe fun haskole -- nisht yene haskole vos hot gepreydikt asimilatsye, nor di haskole vos hot geshtrebt bald fun onheyb zikh umtsukern tsu di yidishe vortslen -- tsu hebreish un erets-yisroel. Hilel Tseytlin hot oykh shtudirt rusish, daytsh un geven a tsayt an onhenger fun Fridrekh Nitshe. Loyt ale umshtandn hot Hilel Tseytlin gedarft vern a kegner fun yidish, vi es zenen geven di merste maskilim. Ober an instinkt, vos iz shtarker geven fun ale aynflusn, hot im gezogt az men ken zikh nisht umkern tsu di vortslen fun toyznter yor tsurik un farvorlozn di vortslen fun di letste finf oder zeks hundert yor yidishe geshikhte in mizrekh-eyrope. Hilel Tseytlin iz gevorn oyf zayn shteyger a _yidishist_. Der zelber instinkt vos hot untergezogt Hilel Tseytlinen nisht mevatl tsu zayn yidish, hot im oykh gezogt az yidish aleyn, di bloyze shprakh, kon keyn mol nisht ophaltn dem yid fun asimilatsie.. Dos zelbe iz oykh giltik vegn der hebreisher shprakh un afile vegn a hebreisher medine. Tsu blaybn a yid, muz men zayn tsugebundn tsu der baze fun yidishkayt: gloybn in Got, in der toyre un in der spetsifisher misye fun yidishn folk. Ver es vil zayn kekhol hagoyim, vert a goy. Hilel Tseytlins ideyen hobn zikh nisht arayngepast nisht in tsienizm un nisht in yidishizm vi Hertsl, Vaytsman, Ben Gurion, Zhitlovski un di andere tsienistn un yidishistn hobn dos farshtanen. Tseytlin hot gevis zikh nisht gekont araynpasn in der moderner ortodoksye vos hot zikh ongehangen mit layb un lebn in yedn kutse-shelyud, in yeder khumre fun doyres rabonim. Hilel Tseytlin hot zikh farmishpet bald fun onhoyb tsu aynzamkayt un tsu kegnershaft fun ale shikhtn. In di shpetere yorn, ven yidishe bokhoyrim hobn gepruvt makhn di yidishe shprakh far an instrument fun marksizm un fun lenenizm un stalinizm, iz Hilel Tseytlin aroysgetretn vi an aktiver kemfer in der yidisher prese in Varshe. Er hot oykh gekemft kegn dem fardorbenem stil fun di linke shrayber, zeyere puste melitses, zeyer falshn kuk oyf literatur. In aza shtub is dertsoygn gevorn der grester yidisher dikhter, Arn Tseytlin. Er hot efsher nisht farmogt aza groyse yerushe fun yidishkayt vi zayn foter, ober dos vos er hot gehat hot er baraykhert mit di yorn. Vos shaykh zayn visn in filosofye un in velt-literatur, hot er vayt ibergeshtign zayn foter. Er iz oykh geven a greserer kener fun hebreish fun zayn foter, hagam Hilel Tseytlins hebreish iz geven nenter tsu loshn-koydesh un bemeyle tsu di mekoyres. Ikh hob geshribn vegn Arn Tseytlin bay farshidene gelegnhaytn. Alts vos ikh vil do zogn iz, az Tseylin der eseyist is nisht geshtanen keyn hor nideriker vi Tseytlin der Got-gebentshter poet. Tseytlin hot bavizn az men ken zayn tif un klor -- azoy in zayn poezye un azoy in zayne eseyen. Es iz geven in Hilel Tseytlin un in Arn Tseytlin a sort problem vos nisht der foter un nisht der zun hobn gekent leyzn. Zayn farbundn mit di mekoyres, visn vegn zey un zey lib hobn, iz nisht genug oyftsuhaltn yidishkayt. M'hot gedarft in zey gleybn. Ober nisht der foter un der zun hobn ingantsn gekont farzen dem fakt az a sakh fun de mekoyres (efsher ale) zenen di verk fun mentshn, nisht direkt fun Got. Gleybn in Got un gleybn in antplekung zenen tsvey bazundere zakhn. Avade hot Got gekont zikh antplekn. Ober hot er zikh virklekh antplekt? Hot er vorhaftik ongezogt di ale khukim tsu Moyshe Rabeynu, di neviim un ale yene vos zenen gekumen nokh zey? Beyde, Hilel un Arn, hobn tsu fil gevust vegn bibl-kritik, vegn der antviklung fun mentsh un khaye, vegn der geshikhte fun min mentsh, tsu konen zen shtrenge ortodoksn. Zey hobn oykh nisht gekent zen reformirte yidn, konservative yidn (vi men farshteyt dos in Amerike) un afile ortodoksn in fuln zin fun vort. Zeyer emune in Got is geven shtark, ober zeyer emune in mentshn, oytoritetn, iz geven ful mit sfeykes. S'hot andersh nisht gekent zayn. Zey hobn gemuzt zen di stires fun shtrengn religyezn kuk, di mentshlekhe shvakhkaytn un narishkaytn vos bagleytn ale religyes un oykh di yidishe. Hilel un Arn zenen faktish geven Got-zukher, nisht Got-gefiner. Zeyer Got iz geven a shvayger, nisht a reder, a keyn mol nisht basheydt retenish. Oyb maysim zenen zayn shprakh, iz dos a shprakh aza groyse, azoy ful mit umfarshtendlekhe verter un bagrifn, az men ken zi keyn mol nisht derlernen. Beyde, foter un zun, hobn zikh voyl opgegebn a khesbm vegn dem dozikn gaystikn matsav zeyern, ober aroyskumen un zogn dos ofn hobn zey nisht gekent, vayl dos volt geheysn gisn eyl oyf dem fayer fun de ateyistn. Der doziker vidershprukh iz in a zin di klole fun yedn modernem religyezn denker, saydn er hot dem mut tsu zogn ofn: Mayn Got hot zikh tsu keynem nisht antplekt; ikh veys nisht vos er iz un hob nisht keyn anung vos er vil. Mayn gantse religyezitet iz nisht mer vi a pruv tsu trefn epes, vos lozt zikh nisht trefn, a shtendik tapn in der finster.... Di Tseytlins hobn dos nisht gekent zogn, vayl emotsionel zenen zey geven tsugebundn tsu yidishkayt mit toyznt fedem. Arn Tseytlin hot in zayne lider gehaltn in eyn farentfern dem Reboyne-shel-oylem, in eyn pruv oyfvayzn, az er iz a Got fun khesed un rakhamim hagam er hot tsugelozt tsum Hitler-khurbn. Tseytlin hot nisht gekent tsulozn oyf keyn rege az Got iz glaykhgiltik oder, kholile vokhas, oyf der zayt fun di roytskhim. Arn Tseytlins Got hot gelitn in de kontsentratsye-lagern fun Hitler, er iz gezesn in Stalins tfises. Er iz a Got a yid, a Got vos hot farbrakht tsvey toyznt yor in goles. Der leyner vet gefinen di ale vidershprukhn un iluzyes un farentferungen far Got in di dozike eseyen, vos yeder fun zey iz a muster fun logik, stil, oysgehaltnkayt. Es iz nisht di shuld fun Arn Tseytlin vos Got farborgt zayn ponim. On der doziker farborgenish volt nisht ekzistirt keyn bkhire un di gantse bashafung fun min mentsh volt geven an umzin. Nisht tsu zayn oyf dem tsad fun toyevoye, hot Arn Tseytlin gemuzt bashafn Got loyt zayn, Tseytlins furem -- a Got fun gerekhtikayt, khesed; a Got vos ken baloynen far ale laydn un vos zayn vezn iz khokhme un genod. 4)------------------------------------------------------- Date: Fri., 25 July 1997 From: Leah Krikun Endnotes (1) Zalmen Reyzn in his _Leksikon fun der yidisher literaur_, vol.3, col. 297 (Vilna 1929) gives the date of Arn Tseytlin's birth as 1899. This date is repeated in many places, including the 1980 _Literarishe un filosofishe eseyen_ volume. Berl Kagan puts the matter right in his _Leksikon fun yidish-shrayber_ (New York, 1986, col. 600) where he gives the precise birthdate as May 22, 1898. (2) Arn Tseytlin, _Literarishe un filosofishe eseyen_. Mit a forvort fun Yitskhok Bashevis Zinger [Isaac Bashevis Singer] un a nokhvort fun Eli Vizel [Elie Wiesel]. Tsunoyfgeshtelt fun Y[ekhezkl] Lifshits [Ezekiel Lifschutz]. Tsugegreyt tsum druk: Y. Birnboym. New York: Alveltlekher Yidisher Kultur-Kongres [Congress for Jewish Culture], 1980, pp. 386-388. ["Gevidmet dem ondenk fun Arn Tseytlins ben-yokhid Hirsh-Berele vos iz umgekumen mit der gantser mishpokhe Tseytlin al-kidush-hashem durkh di daytshishe natsis y"sh."] ["The preparation and publication of this volume was made possible with the help of Mrs. Rachel Zeitlin, New York; The Atran Foundation, New York; The Memorial Foundation for Jewish Culture, New York; The Aaron Zeitlin Book Committee'] ["Copyright 1980 by Congress for Jewish Culture, 25 East 78th Street, New York, N.Y. 10021"] 3) Tseytlin, 1980, pp. 3-6. 4) Ibid., pp. 379-381. 5) Ibid., pp. 382-385. 6) _Khalyastre_ ('The Gang') refers both to the periodical of that name (Warsaw 1922; Paris 1924) and some of the writers grouped around it (Perets Markish, Meylekh Ravitsh, Y.-Y. Zinger, Oyzer Varshavski). 7) Yitskhok [Ignacy] Schiper (or Schipper) (1884-1943). Historian, communal activist, author of important studies in Yiddish on Yiddish theater, on Jewish economic life and on other subjects. 8) This is apparently a reference to T. S. Eliot's famous essay "Tradition and the Individual Talent" (1917). 9) Yekhezkl Lifshits, to whom we are indebted for compiling Tseytlin's _Literarishe un filosofishe eseyen_, was Yivo archivist from 1954 to 1973. He also edited _Bibliography of American and Canadian Jewish Memoirs and Autobiographies in Yiddish, Hebrew and English_ (New York: Yivo, 1970) and, together with Mordechai Altshuler, _Briv fun yidishe sovetishe shraybers_ (Jerusalem: Hebrew University, 1980). His biography is lacking from the _Nayer leksikon_ (vol. 5, 1963), but a full entry can be found in Berl Kagan's _Leksikon fun yidish shtrayber_, cols. 338-340. ______________________________________________________ End of _The Mendele Review_ 01.014 Leonard Prager, editor Send articles to: lprager@research.haifa.ac.il Send change-of-status messages to: listproc@lists.yale.edu a. For a temporary stop: set mendele mail postpone b. To resume delivery: set mendele mail ack c. To subscribe: sub mendele first_name last_name d. To unsubscribe kholile: unsub mendele ****Getting back issues**** _The Mendele Review_ archives can be reached at: http://sunsite.unc.edu/yiddish/TMR